Манба: Ислом энциклопедияси. «Ўзбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 004. – б

Манба: Ислом энциклопедияси. «Ўзбекистон миллий энциклопедияси» Давлат илмий нашриёти, 2004. – 294 б.

ҲИЖРАТ (арабча: هجرة‎) — луғатда “ҳажр” масдаридан келиб чиққан сўз бўлиб, “кетмоқ, тарк этмоқ, манфаатини узмоқ” маъноларини англатади; лекин бу сўз асосан “бир жойдан иккинчи жойга кўчиб ўтиш” маъносида қўлланилади. Ҳ. диний атама сифатида мусулмон бўлмаган мамлакатдан (дорул ҳарб) исломий давлатга кўчиб ўтишни англатади. Ҳ.нинг исломий атама сифатида қўлланилиши Муҳаммад Пайғамбар (а.с.) бошчилигидаги мусулмонлар жамоасининг 622-йилда Маккадан Мадина шаҳрига кўчиб ўтишига бориб тақалади. Бу пайғамбар ва Макка мусулмонларининг Мадинага ҳ. қилишларига ишора қилади. Мадинага ҳ. қилган мусулмонларга муҳожир, Расулуллоҳга ва муҳожирларга ёрдам берган Мадина мусулмонларига эса ансорлик унвони берилган. Ҳижрий йил ҳисоби ҳам 622 йилдан бошланган ва ислом қамарий тақвимининг биринчи йили бўлган.
Ҳ. сўзи Қуръони каримда учрамаса-да, “ҳажр” масдаридан келиб чиққан калималарнинг йигирма йетти оятда ўттиз бир марта зикр қилинган. Ҳажр Қуръонда қуйидаги маъноларда қўлланган, “Қуръонни тарк этиш” (Фурқон сураси, 13-оят), “бир киши ёки гуруҳни тарк этиш” (Нисо сураси, 34-оят; Марям сураси, 46-оят; Музаммил сураси 10-оят), “ёмон нарсаларни тарк этиш” (Мудассир сураси, 5-оят), атама маъносига мос равишда “Аллоҳ йўлида бошқа жойга кўчиш” (Қаранг: Бақара сураси, 218-оят; Оли имрон сураси, 195-оят; Нисо сураси, 89-97-оятлар; Тавба сураси, 20-оят), “ҳижрат қилган” маъносидаги “муҳожир” калимаси ва унинг кўпликдаги шакллари (Нисо сураси, 100-оят, Тавба сураси, 100-117-оятлар, Нур сураси, 22-оят )ҳам қўлланилган. Бу оятларнинг аксарияти Маккадан Мадинага ҳижрат қилган мусулмонлар ҳақидадир.
Ҳ. исломий атама сифатида фақат Маккадан Мадинага ёки бир жойдан бошқа жойга кўчиш маносида қўлланилмайди. Жумладан, бир ҳадиси шарифда “Муҳожир – Аллоҳ ҳаром қилган ёмонлик ва гуноҳларни тарк қилувчидир”, дейилган (Бухорий, “Имон” 4; Абу Довуд, “Жиҳод”, 4, “Витир”, 11), бошқа бир ҳадиси шарифда эса ҳ. “ёмон насаларни тарк этиш” маъносида қўлланган (Имом Аҳмад, Муснад, IV, 114). Сўфийлар ҳ.нинг ахлоқ ва зоҳидлик билан алоқасига ишора қилувчи оят ва ҳадисларни инобатга олиб, бу тушунчани “ҳаромни тарк этиш ва ёмонликдан узоқлашиш”, “нафсни тарбиялаш мақсадида сафарга чиқиш” маъноларида қўллаганлар².

1^ İbnü'l-Cevzi. Nüzhetü'l-Ayüni'n-Nevâzir fî İlmi'l-Vücûhi ve'n-Nezâir. (nşr. M. Abdülkerîm Kâzım er-Râzî), Beyrut 1405/1985, s. 331-334.

2^ Reşîdüddîn-i Meybüdî, Keşfü’l-esrâr ve ʿuddetü’l-ebrâr, Tahran 1344 hş., I, 58.