Ma’naviyat va iroda

Ma’naviyat ijtimoiy hodisa sifatida


49


ni, ichki siyosiy, ijtimoiy, iqtisodiy hayotini va xal- qaro munosabatlarini hech bir davlatga qaram bo‘lmasdan, o‘zi qurishini bildirsa, erkinlik ularga qo‘shimcha ra- vishda yana shaxs va millatning ob’ektiv ehtiyojlarini, davr va shart-sharoit taqozosini, bugungi kun va kelajak talablarini, jamiyatning rivojlanish, yangilanish ten- densiyalarini anglab olish va o‘z bunyodkorlik ishlari- ni, barcha sa’y-harakatlarini ularga monand qurishini bildiradi.
Erkinlik ongli tanlashda, ongli faoliyatda namoyon bo‘lar ekan, u iroda bilan uzviy, dialektik birlikni tashkil etadi. Iroda ongli tanlangan maqsad sari o‘z fa- oliyatini yo‘naltirish, muayyan vositalar va usullarni belgilash sifatida erkinlikning «moddiylashuvi», vo- qeligidir. Erkinlik esa irodaning ichki salohiyati, hayot- baxsh kuchi va tashqi oliy mo‘ljalidir. Ma’naviyat erkin- likka iroda orqali va uning vositasida intiladi.
YUqoridagidan irodaning ma’naviyatning tarkibiy qismi sifatidagi ahamiyati ayonlashadi.
Ma’naviyatning barcha tarkibiy qismlariga, unsur- lariga irodaning ta’siri katta, ammo tabiiyki, bir xil emas. Uning ta’siri bugungi kunda ma’naviyatning etakchi va juda dinamik, harakatchan tizimlaridan biri — mil- liy g‘oya va milliy taraqqiyot mafkurasi shakllanishiga, hayotga tatbiq etilishiga juda kuchlidir.
Irodasi bo‘sh xalq tub manfaatlarini yuzaga chiqarish- da, hatto ularni to‘la va teran anglab olishda qiynalib qoladi. O‘zligini yaxshi anglay olmagan xalq esa milliy g‘oyasini ifodalay olmaydi. Binobarin, uning ma’naviy hayotiga ichki mushtaraklik va umumiy maqsadga intilish etishmaydi. CHunki ma’naviy hayotga mushtaraklik va umu- miy maqsadni milliy g‘oya beradi.
Ta’kidlash lozimki, bu mushtaraklik kazarmacha bir- xillik emas, balki rang-baranglik birligidir, fikr- lar va harakatlar plyuralizmining ichki o‘zaro mahkam bog‘- langan yagona tizimga aylanishidir. Bunday tizimda uning tarkibiy unsurlari alohida qaralganda avtonom va nis- batan mustaqil xarakterga ega, ammo birgalikda olin- ganda yuqoriroq darajadagi mushtaraklikni, dinamik muvozanatni tashkil qiladi. Misol tariqasida demokra-
4 - A. Erkaev


mmm.21uoig.sot ki1ixopaz1




50