Ma’mur qahhorov

 
 
 
 
 
 
2- MAVZU
 
 SHARQ FALSAFASI 
I. 
Qadimgi Xindiston va Xitoy falsafiy fikrning ilk o‘choqlari 
hisoblanadi
.
Qadimgi xind falsafiy maktablari ikki turga bo‘linadi: astika – 
muqaddas kitoblar sanalmish vedalarga asoslanuvchi maktablar. 
Bo‘larga vedanta, mimansa, sankxya, nyaya, vaysheshika 
maktablari kiradi. Nastika – vedalarning muqaddasligini tan 
olmaydigan falsafiy maktablar. Bo‘lar qatoriga jaynizm, buddizm, 
charvaka, lokayata va boshqa maktablar kiradi. 
Vedalar falsafasiga ko‘ra, jon va xudo bor narsalardir. Vedanta 
maktabining madxva oqimi ularni bir-biridan mustaqil deb hisoblasa, 
sharqata oqimi xudo va jon bir narsadir, deb e’tirof etadi. Kapila asos 

---

solgan (er.av. 600 - yillar) sankxya maktabi ta’limotiga ko‘ra olamda 
ham moddiy, ham ruxiy boshlangichlar mavjuddir. Jumladan, prakriti 
dunyodagi hamma narsaning ruxiy asosi deb hisoblangan. Olamni 
odam sezgi a’zolari va aql yordamida biladi. Ammo uning moxiyati 
veda aqidalari bilan ochiladi. 
Nastika falsafiy maktablaridan jaynizm falsafasiga er.avv. VI asrda 
Vardxmana (asli ismi G‘olib Jina) asos solgan deyiladi. Uning ta’limoti 
– jaynizmga ko‘ra, borliq jonli va jonsiz mavjudotlarga bo‘linadi. 
Jonsiz tabiat bo‘linmas mayda moddiy zarrachalardan tuzilgan. 
Fazo, vaqt, harakat ham notirik borliqqa kiradi. Tirik tabiatga avvalo 
jon mansub bo‘lib, uning asosiy xususiyati onglilikdir. Jon – mukammal 
narsa, uning imkoniyatlari cheksiz. Biroq u tana bilan bog‘langan, 
tananing xoxish – istaklari, extiyojlariga bog‘langan. Shu bois jonni 
tanadan xalos etish, unga erkinlik bag‘ishlash kerak. Bu esa xaqiqiy 
ilmning, falsafaning vazifasidir. 
Charvaka 
maktabi ta’limotiga ko‘ra, olam moddiy, tabiat, xatto 
inson ham to‘rt unsur – xavo, suv, tuproq va olovdan tarkib topgan. 
Boshqa mavjudotlardan farqli o‘laroq, inson ongli zot, u aql va 
sezgilari yordamida olamni bilishga qodir.