Mamleketlik universiteti jumanov m. A

13.6. Patas suwlardi tazalaw jollari
Suwlardm pataslaniw darejesi ximiyaliq analiz joli menen 
amqlanadi. Suw pataslanganda reni, tmiqligi, iyisi, mazasi 
ozgeredi. Bunday suwdi paydalamw insan salamatligma jaman 
tasir korsetedi. Suw oz-ozinen biologiyaliq tazalaniw qasiyetine 
iye. Ol quyash nun ham organizmlerdin iskerligi tasirinde 
tazalanadi. Bakteriyalar oledi, suw shogindileri shogedi. Suw 24 
saatta 50% bakteriyalardan tazalanadi, 96 saatta pataslawshi 
zatlardm 0,5 % ti qaladi. Lekin ximiyaliq pataslamp ketken 
suwdin tazalamwi qiym boladi.
Hazirgi waqitta kop mamleketlerde suw hawizlerinin 
pataslamwi juda kusheyip barmaqta. Kop daryalar shigmdilar 
menen pataslangan suwlar agatugm kanallarga aylangan.
Respublikamiz ushm suwdin ahmiyeti ulken. Sirdaryanm 
jilliq suwdin sariplaniwi 17 km3, Amiwdaryaniki 38 km3, lekin 
bul daryalardan koplep kanallar shiganlip, olardin suwi jerlerdi 
suwganwga sanplanbaqta. Natiyjede, Aral tenizine suw kem 
banp, teniz qunp barmaqta. Daryalarga aqaba ham kanalizaciya 
suwimn tusiwi natiyjesinde Amiwdarya ham Sirdaryanm tomengi 
agim eteginde suwdih shorhgi artip, 1 litrde 3-4 g duz bolip, 
ishiwge jaramay qaldi. Bunin ustine suwdi paydalanatugin 
koplegen karxanalar qunldi, olardm shigmdi suwlan ham 
daryalarga tusip, suwdi pataslamaqta. Bunnan tisqan egin 
maydanlarma salmatugin mineral toginlerdiii bir bolimi, zaharli 
ximikatlar ham aqaba suwlar menen daryalarga tusedi. Hazirgi 
waqitta Aral tenizin saqlaw ham Aralboyinm ekologiyahq halatm 
jaqsilaw boymsha ameliy sharalar koriw aqinn barmaqta.
363

---

Turkistandagi barliq daryalar ham suw hawizleri suwmin 
tazahgm saqlaw ushm barqulla baqlap turiw ham suwdi 
pataslandiriwga qarsi keskin giires ahp banw lazim. Tirishiligimiz 
deregi bolgan darya ham kollerimiz suwi oz atina jarasa taza 
boliwi lazim.
Pataslangan suwlar ush jol - mexanikaliq, ximiyaliq ham 
biologiyaliq jollar menen tazalanadi.
Patas suwdi mexanikaliq jol menen tazalaganda ondagi 
erimeytugin zatlar ajiratip alinadi. Suwdi mexanikaliq jol menen 
tazalaw ushm amawli qunlmalar ham imaratlardan paydalamladi. 
Ulkenligi 5 mm den artiq bolgan jimslar iri simli torlarda uslap 
qalinadi, onnan maydalan ushm mayda simli torlardan 
paydalanadi. Suw betinde juzip jiiriwshi zatlar bolsa amawli may 
tutiwshi 
qunlmalar 
jardeminde 
tutip 
alinadi. 
Amawli 
tindirgishlarda tindinladi, suwdan ajiratilip alingan zatlardan 
togin, ayinm buyimlar islep shiganladi. Suw mexanikaliq 
tazalanganda iiy-ruwzigerden shiqqan suwdagi zatlardm 60% ke 
shekem, islep shiganwdan shiqqan suwdagi zatlar bolsa 95% ke 
shekem uslap qalinadi.