Mamleketlik universiteti jumanov m. A

13.3. Biosferada suwdin ahmiyeti. Suwdan paydalamw
mashqalalari
Biosferadagi processler ham insanlar omirinde suwdih 
ahmiyeti jiida ulken. Suw biosferadagi derlik barliq processlerde 
qatnasadi. Suwdih 3 tiirli agregat jagdayi (suyiq, gaz, qatti) boliwi 
turli orinlardm hawa rayi ham iqlim sharayatlarmm qaliplesiwi 
zanirli rol oynaydi. Biosferada fotosintez processi suw qatnasiwi 
menen amelge asadi. Suw tiri organizmler ushm birlemshi 
taishilik ortaligi esaplanadi. Insan organizmir i 65% den artigi, 
osimliklerdin 85-90%, haywanlar massasimn 75% suwdan ibarat.
Insannm xojaliq iskerliginde suw derekleri arzan transport 
ham 
energiya 
deregi, 
suwgarilatugm 
diyxanshiliqti 
rawajlandiratugm tiykargi sanaat karxanalar tuwn jaylastmwdi 
belgileytugin belgili derek esaplanadi. Adamlardin kiindelik 
omirin suwsiz koz aldimisqa keltirip bolmaydi. Suw bolmasa 
insan 3 kunnen artiq jasay almaydi.
Insanlardin suwga bolgan talabi kun sayin osip barmaqta. 1 
tonna polat islep shigariw ushm 250 m3, mis islep shigariw ushm 
500 m3, nikel islep shigariw ushm 4000 m3, suw sariplanadi. Iri
356

---

karxanalar, elektrostanciyalar bir basil daryanm suwm sarplap 
jiberedi.
Diyxanshiliq maqsetleri ushm asirese ulken kolemde suw 
sanplanadi. 1 tonna biyday jetistiriw ushin 1500 m3 dan artiq, 1 
tonna paxta jetistiriw ushm 10000 m3, sail ushin 12000 m3 dan 
artiq suw sarmlanadi.
Suwlardin 
sanaat 
ham 
turmisliq 
shigindilar 
menen 
pataslaniwmda suw jetispewinin tiykargi sebeblerinin biri, suwdin 
pataslaniwi omn qurammda sapasm kemeytiriwshi basqa 
birikpelerdin 
barligi 
tusiniledi. 
Qayta 
paydalaniw 
ushin 
pataslangan har 1 m3 sanaat ham turmisliq aqibetlerge 10 m3 
kolemdegi taza suwdi aralastinw kerek boladi. Jer usti ham jer 
asti suwlarm pataslawshi zatlar jtida kop ham har turli.
Suwlardi pataslawshi tiykargi zatlarga sanaat karxanalarga 
ham turmisliq xojaliqtan shigatm taslandi suwlar, qazilma 
bayliqlardi 
islep 
shiganwdagi 
aqabalar; 
neftti 
islew 
karxanalarmda isletiletugin shigindi suwlar; transporttin taslandi 
suwlan; qalalardan hamde ximiyaliq birikpeler isletilgen 
dalalardan agip shiqqan suwlar; emlewxanalar ham sharwashihq 
komplekslerinen agip shigatugin tazalanbagan suwlar ham 
basqalar kiredi. Neflt ham neft onimleri jasalma juwiwishi zatlar, 
fenollar, pesticidler, renli metallar, quramali ximiyaliq birikpeler 
ajiratiladi. Mineral pataslawshilar adette qum, llay, turli mineral 
duzlar kislota ham siltiler eritpesinen ibarat. Organikaliq 
pataslamwlar 
osimlik 
ham 
haywanatlardm 
qaldiqlanda 
haywanlardin fiziologiyaliq shigmdilarman ibarat. Bakteriya ham 
biologiyaliq pataslaniwlardan ibarat, tiykannan turmisliq aqaba 
suwlarda boladi.
Planetamizda suwlardin pataslaniwi natiyjesinde har-jih 500 
min nan artiq adam turli awir keselliklerge shalmadi. Jer juzinde 
suwlardm radioaktiv pataslamwida ulken qawip salmaqta.
Suwlardin jetispewshiligi 
sharayatmda olardan 
aqilga 
muwapiq paydalaniw ham aqaba suwlardi tazalap, qayta islewdi 
tamiyinlew ulken ahmiyetke iye. Rawajlangan mamleketlerge 
qalalar ham elatli punktlerde suw esabi jan basma sutkada 150 
litrdi, Rossiyada 250 litrdi quraydi.
357

---

Suwlardm oz-ozin tazalaw qasiyeti pataslawshi birikpelerdi 
tiipten saplastira almaydi, lm 3 aqaba suwm tazalaw ushm 10m3 
taza suw qosiw lazim.