onimleri, 60% fenol ham 40% awir metall qaldiqlari menen
pataslangan, 20% kommunal xojaliq aqabalarman.
Malim bolganmday, tabiyiy suwlarda mis mugdari 1-10
mkg/1, cink bolsa 1-30 mkg/1 atirapmda boladi.
Aymm sanaat
aqaba suwlarmda bolsa usi elementler mugdari 2-3-5 (7) g/1 ge
jetedi ham juda ziyanli halda boladi. Jer usti suwlarm
pataslaniwdan saqlaw qagiydalan boymsha 420 dan artiq ziyanli
zatlar koncentraciyasm amqlaw ushm PDK, ishimlik suwlan
yamasa qayta tazalangan suwga qatan shegaralar-ziyanin
shegaralawshi normalar korsetilgen.
Hazirgi waqitta jer listi suwlan sipati hamiyshe avtomatikaliq
priborlar jardeminde guzetilip banladi, ekspress-analiz qihmp,
natiyjeleri EEM de analizlenedi
ham usi tiykarda malim suw
hawizlerinin ozgergen halatma shara-ilajlar koriledi.
Bunnan 25 jillar aldm Evropa mamleketleri suwdan
xojahqlarda unemlilik penen paydalaniw komiteti tarepinen
«Suwdm sipatin tekseriw ham baqlawdm jiynalgan usil» islep
shigilgan. Jer usti agar suwlar mm tazaligi, sipatin amqlawda bul
usil juda qol keledi. Bizin alimlar Shirshiq daryasi suwinm tazaliq
ham pataslaniw darejesin usi usil menen aniqlaydi.
Jer asti suwlarinm tazaligi, sipati boymsha darya suwlarmin
klassifikaciyasi turli
mamleketlerde islep shiganlgan, pataslaniw
darejeleri amq korsetilgen.
AQSh ham Angliyanin sanaati rawajlangan qalalarda agip
otetugin daryalardm pataslaniw darejesi ham suwdin sipati bizin
sharayatqa salistmp uyremw kerek.
Suw mzamshiligi tiykarmda suw hawizlerine taslanba suw
shigaratugin barliq karxanalarda suwdi tabiyiy yamasa jasalma jol
menen tazalaytugin imaratlar qunw zanirligi korsetilgen.
Nizamga kore, suw tazalaw imaratlarma iye bolmagan
karxanalardm jumisqa tusiriliwine ruxsat berilmeydi.
Xaliqti taza ishimlik suwi menen tamiyinlew lilken
ahmiyetke iye. Ishimlik suwi amawli mamleket standartlan
talabma juwap beriwi kerek ham
turaqli den-sawliqti saqlaw
mekemelerinin diqqat oraymda boladi. Mamleket standarti suw
derekleri ham bos suw aliw imaratlannm sanitariya qorgaw
zonalarm uyimlastiriwdi talap qiladi.
366
Jer jiizi xaliqlarm sipatli ishimlik suwi menen taminlewde jer
asti suwlarimn ahmiyeti lilken. Turli mamleketlerde, somn menen
birge Ozbekistanda jer asti suwlan, artezian suwlan ham mineral
suwlar ulken kolemde ishimlik ushm isletiledi. Mineral suwlar
shiqqan jerlerde amawli emlewxanalar qunladi. Hazirgi kundejer
asti
suwlarimn tartipsiz isletiliwi, tiirli derekler tasirinde
pataslamwi koterilip barmaqta. Ishimlik suwlardm teni joq deregi
bolgan jer asti suwlarin korgaw ham olardan aqilga muwapiq
paydalaniwdi tamiyinlew en ahmiyetli ekologiyahq maselelerdin
biri esaplanadi. Xaliq xojaliginin turli tarmaqlarmda suwlardm
qayta isletiliwin tamiyinlew bar bolgan suw resurslarman aqilga
muwapiq paydalamw imkaniyatm beredi. Diyxanshiliqta jana,
jetekshi suwganw usillarm iske tusirip suwlardi vilken kolemde
tejewdi tamiyinleydi. Amerika Qurama Shtatlarmda suwdi 3-5
marte kem talap qilatugin paxta sortin jaratiw
bir jil dawammda
paxta oniminin 52% ke artiwina alip kelgen (Reymers, 1990).
Suwdagi 1300 den artiq ziyanli birikpelerdin REM lan ham
karxanalar ushm aqabalardi taslawdin jol qoyilgan shegaralan
belgilengen. Karxanalar suwlarimn belgilengen limitden artiqsha
isletkenlik ham aqabalardi taslawdi kereginen artiqsha asirganligi
ushm jarima ham basqa tolewler toleydi.
Sohgi jillarda diinya okeanmm pataslamwi putkil dunya
ahmiyetine iye bolgan ekologiyahq mashqalaga aylandi. Teniz
ham okeanlar tiykarman neft ham neft onimleri,
sanaat him
turmisliq aqabalar, awir metallar, radioaktiv birikpeler ham
basqalar menen pataslanadi. Jer orta teniz jer juzindegi en
pataslangan teniz esaplanadi. Okean juziniri neft penen qaplamwi
“Okean-atmosfera” diziminde oz-ara baylamstih boliwma ham Jer
juzinde kislorodtin tiykargi dereklerinen biri bolgan jasil
osimlikler - fitoplanktonnin nabit boliwma alip keledi. Bul oz
nawbetinde okeandagi biologiyaliq onimdarhqtin kemeyiwine
sebeb boladi.
Dunya okeani kop jillardan beri jiida
zaharli ham radioaktiv
zatlar taslandi xanalarga aylandinlgan. Diinya okeanmm
pataslamwi derlik global
ekologiyahq, balkim turmisliq
aqibetlerge de alip keliwi amq. Jer juzinde omir besigi bolgan
dunya okeanm qorgaw ham okean resurislarman aqilga muwapiq
367
paydalaniwdi
tamiyinlew
tek
gana turli
mamleketlerdin
birgeliginde gana natiyjeli amelge asmliwi miimkin.
Do'stlaringiz bilan baham: 
