Mamleketlik universiteti jumanov m. A

IV BAP. SUW - JASAW ORTALIGI
Tayam sh sozler: suw resurslari, suw balansi, diinya
okeanlari, 
muzliqlar, gidrosfera, gidrobiont, daryalar, koller,
epilimnion, metalimnion, gipolimnion, 
evfotik zona, oligofotik,
afotik, 
litoral, limnik, suwdin radioaktivligi, suw basimi, suw
tigizligi, 
jabisqaqligi, 
suwdin 
qurami, 
poykilosmotik,
gomoyosmotik.
Ilimiy magliwmatlarga qaraganda, bunnan 3,5 mlrd. jil burm 
tirishilik diinya okeanmda payda bolgan. Tirishiliktin birinshi 
qaldiqlari, bakteriyalar, kok - jasil suw otlarmin lilgileri 3 mlrd. 
jildan artiq jasqa iye bolgan geologiyahq taslarda saqlanip qalgan.
Suwda temperaturamn, duzhliqtm, jaqtiliqtin, erigen zat ham 
mineral zatlardm salistirmali turaqliligi turli osimlik haywanlardin 
juzege keliwine sebep boladi.
Bizge belgili, suwda bir kletkali organizmlerden baslap suw 
otlan, lilken akulalar, kitler, ushiraydi ham olar turlishe tarqalgan. 
Suw ortahgmda 150 mmnan artiq haywan turleri ham 10 mm 
osimlik turleri bar. Bul korsetkish jer jiizinde ushiraytugm 
haywanlardin shama menen 7%, osimliklerdin bolsa 
8
% in payda 
etedi. Suwdagi organizmler sani kop boliwina qaramastan 
quriqliqqa ushiraytugm tiirler mugdarman anagurlim az.
Asirese tropikaliq zonadagi teniz ham okeanlardin osimlik 
ham haywanatlar dunyasi har qiyli ham bay. Maselen, Hind 
okeanmin ayinm rayonlarmda 40 000 ga jaqm haywan turleri, 
Laptevler tenizinde hammesi bohp 400 haywan turi tarqalgan. 
Tmish okeani diinya okeanmin 50% ten artiq biomassasin beredi. 
Bul okeanda ushiraytugm bir kletkali plankton suw otlannm 1300 
den artiq tiirleri bolsa, fitobentos tiirler sani 4000 ga baradi, olar 
qatarmda 29 giilli osimlik wakili de bar. Ayinm suw otlannin 
(Macrocistis) uzmligi 400 m ge jetedi.
Tmish okeanmda ushiraytugm haywanlar tiirler basqa 
okeanlarga qaraganda 3-4 ese kop. Maselen, Indoneziya 
arxipelagi tenizlerinde 
2000
nan artiq baliq turi belgili, biraq 
arqadagi Oxot ham Bering tenizlerinde baliq tiirlerinin sam 200­
300 den artpaydi. Jane bir misal, Tmish okeammn tropikaliq
122

---

pOltttNinda 6000 nan artiq mollyuska bolsa, Arqa Barenc tenizinde 
bill liuywanmn hammesi bolip 200 ge jaqm turi bar. Tmish