Mamleketlik universiteti jumanov m. A

9.5. Biocenozlarda turlerdin tarqaliwi ham joq bolip
ketiw sebepleri
Organizmler 
ushiraytugm 
kenisliktin 
har-qiyhligi 
biocenozdin quramah duziliwine sebep boladi. Ortaliq him
ondagi turlerdin har qiyliligma relef duzilisi ulken tasir korsetedi.
Biocenoz ishinde turlerdin har-qiyhligma turler araliq 
konkurenciya ham jirtqishlar da ulken tasir etedi. Maselen, quslar 
arasmda kobeyiw dawirinde aziqliq ham jer (uyalaw omi) ushin 
kushli konkurenciya ketedi.
Tabiyiy ortaliqta biologiyaliq onimdarliq joqan bolsa, sol 
jerdin biocenozi ishinde turler har-qiyli boladi. Turgin ortaliqta 
energiyamn joq bolip ketiwi kem ham onm kop bolimi tiri 
zatlarda saqlanadi. Biologiyaliq onimdarhqtm kopligi sebepli 
populyaciya ham biocenozlar oz omm ulketcdi hamde 
ozgeriwshenlik kelip shigadi. Aziqliqtm kopligi turlerdin mayda 
gruppalarga boliniwine ahp keledi, ajiralgan populyaciyalar payda 
boladi, olar oz nawbetinde biocenozlar darejesine shigiwi 
miimkin.
Biocenozdin 
eh 
ulken 
qasiyetlerinen 
biri 
onm 
ozgeriwshehligi bolip tabiladi. Har qanday biocenoz ozinin 
biotopi ham kerisinshe, har bir biotop sol jerdin biocenozi 
tasirinde boladi. Iqlimnin geologiyahq ham biotikaliq faktorlan 
barqulla ozgerip turadi. Biraq biocenozdin rawajlanrwina turli 
waqiyalar sebep boladi. Olarga 
biotoptin biocenozga tasiri 
(akciya), biocenozdin biotopqa (reakciya) ham organizmlerdin bir
- birine tasiri (koakciya) siyaqli jagdaylar kiredi. Biotoptin 
biocenozga tasiri har-qiyli sawlelenedi, yagniy lqlim ham 
geologiyahq waqiyaiardm biocenozga tasirinen turli ozgerisler 
kelip shigadi. Maselen, turlerdin morfologiyaliq, fiziologiyaliq
286

---

ham ekologiyahq ortahqqa beyimlesiwleri yaki turdin