Mamlakatimizda ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni samarali amalga oshirish

Faoliyat siklining ROEga ta’siri 
ROE 
Iqtisodiy sharoit (vaziyat)lar 
ROA 
“A” 
“B” 
Omadsiz yil 
1,0% 
0,6% 
- 4,8% 
Normal (Odatiy) yil 
12,0 
7,2 
8,4 
Omadli yil 
30,0 
18,0 
30,0 
siklining turli fazasini ifodalaydi. Biz keltirgan misolda “A” kompaniyasining qarz 
olingan kapital bo‘yicha foiz stavkasi yiliga 10,0%ni tashkil etadi, degan 
taxmindan kelib chiqqanmiz.
Kapital daromadliligi, aktivlar daromadliligi koeffitsiyentlari va moliyaviy 
leverij orasidagi bog‘liqlik quyidagi tenglama orqali ifodalanishi mumkin: 
ROE = 
1 – Soliq stavkasi 
× 
ROA 
× 
Qarzlar (Qarz majburiyatlari) 
Kapital×( ROA
 
– Foiz stavkasi) 
Bu tenglamaning mazmuni quyidagidan iborat. Agar firmaning aktivlari 
daromadliligi koeffitsiyenti mazkur firma kreditorlarga to‘laydigan foiz 
stavkasidan yuqori bo‘lsa, uning kapitali daromadliligi koeffitsiyenti (ROE) 
aktivlar daromadliligi koeffitsiyentidan (ROA) (1 – soliq stavkasi) marta ko‘p 
bo‘ladi, hamda firmaning qarzlari va o‘z kapitali nisbati koeffitsiyenti qanchalik 
yuqori bo‘lsa, bu farq ham shunchalik katta bo‘ladi.
Kreditor nuqtai nazaridan qaraganda firma qarzdorligi koeffitsi-entining 
oshishi, odatda, salbiy hodisa hisoblanadi. Agar kompaniyaning mazkur 
ko‘rsatkichi keskin oshib ketsa, u holda 
Moody's
va 
Standard & Poors 
Corporation
kabi obligatsiyalar reytingini baholash bo‘yicha maxsus agentliklar, 
odatda, bunday firmaning qimmatli qog‘ozlarini eng quyi kategoriyaga tushiradi. 
Ammo, 
aksiyadorlar 
nuqtai 
nazaridan 
qaraganda, 
firma 
qarzdorligi 
koeffitsiyentining oshishi ijobiy hodisa ham bo‘lishi mumkin. 
3-nazorat uchun savol 
Agar kompaniya obligatsiyalarining foiz daromadliligi aktivlar daromadliligi 
koeffitsiyenti (ROA)ga teng bo‘lsa, uning moliyaviy leveriji o‘zgarishi kapital 
daromadliligi (ROYe)ga qanday ta’sir etadi? 

---

109 
Va, nihoyat, moliyaviy faoliyat samaradorligini tahlil qilish uchun moliyaviy 
koeffitsiyentlardan foydalanganda qator cheklashlarni inobatga olish zarur. Asosiy 
muammo shundaki, koeffitsiyent juda yuqori yoki juda pastligini baholash uchun 
absolyut standart yo‘q. Bundan tashqari, koeffitsiyentlar sonli ko‘rsatkichlarni o‘z 
ichiga oladilar va ular ko‘pincha ixtiyoriy tarzda hisoblab chiqiladi. Undan keyin, 
taqqoslash mumkin bo‘lgan firmalar guruhini aniqlash juda qiyin, chunki hatto 
bitta sohada ishlaydigan kompaniyalar ham juda ko‘p hollarda o‘zlarining iqtisodiy 
ko‘rsatkichlari bilan bir-biridan jiddiy farq qiladilar. Masalan, ularning 
diversifikatsiyasi darajasi, hajmi, faoliyat yuritish muddati, xorijiy bozorni 
egallaganlik darajasi, tovar-moddiy zaxiralarni va amortizatsiyani hisoblash 
usullari farq qilishi mumkin. Shunday qilib, koeffitsiyentlardan foydalangan holda 
tahlil qilish faqat umumiy ko‘rsatma bo‘lib xizmat qilishi mumkin va moliyaviy 
qarorlar qabul qilish jarayonida ularga to‘liq suyanib bo‘lmaydi.