Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan iqtisodiy va siyosiy sohalardagi barcha islohotlarning asosiy maqsadi yurtimizda ya- shayotgan barcha fuqarolar uchun munosib hayot sharoitlarini yaratib berishga qaratilgandir

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

1. 
   O‘zbekiston Respubiikasining Konstitutsiyasi. Toshkent, «O‘zbekiston», 1992-y.
   
2. 
   Barkamol avlod - O‘zbekiston taraqqiyotining poydevori. Toshkent, «Sharq», 1998 y.
   
3. 
   O‘zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi. Toshkent, 1996-y.
   
4. 
   O‘zbekiston Respublikasining «Mehnatni muhofaza qilish to‘g‘risida»gi Qonuni. Toshkent, l 993-y.
   
5. 
   racaHOB М, Соколов Е. Тpyдoвoe зaкoнaдaтeльcтвo Узбе- киcтaнa (в Bonpocax и OTBeTax). Издaтeльcкий дом «Мир экономики и права», Ташкент,1978 г.
   
6. 
   Безопасност жизнедеятельности. (Под.редакцией О.Н.Русака, краткий конспект лекций для студентов всех специалностей.- Ленинград, 1991 г.
   
7. 
   Хефлин Г. Тревого ч 2000 году. М., Мсл, 1990 г,
   
8. 
   Хенли Д., Кумамото Х. Надежност технических системи оценка риска. М., Машиностроение, 1984 г.
   
9. 
   Основы инженерной психологии. Под ред.
   

В.Ф.Ломова М., «Высшая школа», 1986 г.

10. 
    Котик М. А. Психология и безопасность. Таллин, 1981 г.
    
11. 
    Брушлинский Н.Н., Семиков.В.Л. Консепсия систерн безопасности народного хозяйства. М., «Высшая школа», 1986 г.
    
12. 
    Охрана труда Под.ред.Ф.М.Канарева. М., «Агропромиз- дат»,1988 г.
    
13. 
    Зинковский ММ Техника безопасности и производственная санитария. М., Металлургия, 1997 г.
    
14. 
    Беляков Г. 1. Практикум по охране труда. М., «Агро- промиздат», 1988 г.
    
15. 
    Практикум no oxpaHe трyдa Подред. прoф. В.К. Шaршaкa. М., «Агрoпрoмиздaт»,1987 г.
    
16. 
    Hy4aeB Р. Я, Фeдoрoв В. А. Эргoнoмикa при бyрeнии и ремонте скважин. М., Недра, 1988 г.
    
17. 
    Сутягин В. В., Антарконов В И., Касаткин В.М. и др. Охрана подземнх вод при сооружении скважин. М., Недра, 1986 г.
    
18. 
    Тарконове отраслеве юрм бесплатной вдачи рабочим специалной одежд, специалной о6уви и других средств индивидуалной зашит. М., Профиздат, 1988 г.
    
19. 
    Правила пожарной безопасности и нефтяной промышленности ППБО - 85. М., Недра, 1987 г.
    
20. 
    Государственне стандарт безопасности труда (ССБТ).
    
21. 
    Норм радиационной безопасности НРБ - 76. М., «Агро- промиздат», 1978 г.
    
22. 
    Правила безопасности в нефтегазодобваюшей промыш-ленности. М., Недра, 1974 г.
    
23. 
    Правила безопасности в нефтегазодобваюшей промыш-ленности Республики Узбекистан. Ташкент, 2000 г.
    
24. 
    Rahimov O.D. Hayot faoliyati xavfsizligi (Fanni asosiy mazmuni va test savollari to‘plami),Toshkent, 1999-y.
    
25. 
    Rahimov О. D. Hayot faoliyati xavfsizligi. ^a^uzalar matnlari to‘plami. Toshkent, 1999-y.
    
26. 
    Rahimov O.D. Mehnatni muhofaza qilish / Мa’ruzalar matnlari to‘plami, П nashri. Oliy ta’limning «Neft va gaz ishi» ta’lim yo‘nalishi uchun. Qarshi, 2003-y.
    
27. 
    Ruscha-O‘zbekcha lug‘at (1-va 2-qismlar). Toshkent, 1984-y.
    

MUNDARIJA

Fanning asosiy bo‘limlari 3

Mehnatni muhofaza qilish sohasidagi davlat siyosati 6

IBO‘LIM. MEHNAT MUHOFAZASINING NAZARIY ASOSLARI 7

1.1.Mehnat muhofazasining ergonomik asoslari 7

1.2.Mehnat xavfsizligining psixologik asoslari 9

1.3.Mehnat sharoitini aniqlovchi asosiy omillar tahlili 11

1.4.Ishlarni og‘irlik va xavflilik-zararlilik darajasi bo‘yicha tasniflanishi 13

1.5.Jarohatlanish ko‘rsatkichlari va sabablarini o‘rganish uslublari 14

1.6.Mehnatni muhofaza qilish va mehnat xavfsizligini boshqarish 15

1.7.Mehnat xavfsizligini ta’minlovchi tamoyillar, uslublar va vositalar 16

1.8.Jarohatlanish va kasb kasalliklarining iqtisodiy oqibatlari hamda xavfsiz ish sharoitining samaradorligi 18

IIBO‘LIM. MEHNATNI MUHOFAZA QILISHNING HUQUQIY VA TASHKILIY ASOSLARI 20

2.1.Mehnat muhofazasi bo‘yicha asosiy qonunlar, standartlar va me’yoriy hujjatlar 20

2.2.Kasaba uyushmalarining mehnat muhofazasini tashkil etishdagi roli 23

2.3.Ish vaqti va dam olish rejimi 24

2.4.Ayollar va yoshlar mehnatini muhofaza qilish 26

2.5.Mehnat qonunlariga rioya etilishini nazorat qilish 28

2.6.Mehnat qonunlarini buzganlik uchun javobgarlik 29

2.7.Mehnat muhofazasini rejalashtirish 29

2.8.Mehnat muhofazasi va xavfsizlik texnikasi bo‘yicha o‘qitish 32

2.9.Maxsus kiyim-boshlar, shaxsiy himoya vositalari va parhez oziq-ovqatlar bilan ta’minlash 34

2.10.Ishlab chiqarishda baxtsiz hodisalarni tekshirish va hisobga olish 34

3.2.Kasb kasalligining oldini olish va shaxsiy gigiyena 41

3.3.Ishlab chiqarishda havo muhitini sog‘lomlashtirish 41

3.3.1.Zararli changlarni inson sog‘lig‘iga ta’siri hamda ulardan himoyalanish yo‘llari 41

3.3.2.Zararli gazlar va ulardan himoyalanish yo‘llari 42

3.3.3. Ishlab chiqarish chiqindilari va zaharli moddalar 44

3.4.Ishlab chiqarish binolari va ish joylarining mikroiqlimi 46

Ishlab chiqarish xonalari va ish joylarining mikroiqlim holatini belgilovchi ko‘rsatkichlarning me’yoriy miqdorlari 47

3.5.Ishlab chiqarish binolari va ish joylarini isitish 48

3.5.1.Isitish tizimlarining turlari va ularga qo‘yilgan asosiy talablar 48

3.5.2.Bug‘ va suv bilan isitish tizimlarini hisoblash 50

3.6.Ishlab chiqarish binolari va ish joylarini shamollatish 67

3.6.1.Ishlab chiqarish xonalarini tabiiy shamollatish 70

3.6.2.Sun’iy havo almashinish tizimlari 76

3.6.3.Havoni konditsionerlash 82

3.7.Shovqin va undan himoyalanish 86

3.7.1.Umumiy ma’lumotlar. Shovqinning inson organizmiga ta’siri 87

3.7.2.Tovushning asosiy o‘lchov birliklari 102

L = 10lg y-. 105

3.7.3.Shovqin darajasini me’yorlashtirish va o‘lchash 112

3.7.4.Shovqindan himoyalanish vositalari va usullari 116

3.7.5.Ultratovush va infratovushlardan himoyalanish 127

3.8.Titrash va undan himoyalanish 135

3.8.1.Umumiy ma’lumotlar. Titrashning inson organizmiga ta’siri 136

3.8.2.Mashina va mexanizmlarning titrashini kamaytirish yo‘llari 148

3.8.3.Titrash kasalligining oldini olish bo‘yicha profilaktik tadbirlar 153

3.9.Ishlab chiqarish binolari va ish joylarini yoritish 156

3.9.1.Yoritilganlik haqida umumiy ma’lumotlar 156

3.9.2.Tabiiy yoritish 167

3.9.3.Sun’iy yoritish 170

3.10. Zararli nurlanishlar va ulardan himoyalanish 183

4.2.Mashina va mexanizmlarning xavfli zonalari 198

4.3.Xavfsizlikni ta’minlovchi texnik vositalar 203

4.4.Signalizatsiya va xavfsizlik belgilari tizimi 232

4.5. Elektr xavfsizligi 4.5.1. Elektr tokining inson tanasiga ta’siri 241

4.5.2.Ishlab chiqarish binolarining elektrdan zararlanish xavfliligi bo‘yicha tasniflanishi 254

4.5.3.Elektr tokidan saqlanish va shaxsiy himoya vositalari 258

4.5.4.Elektr qurilmalarini yerga ulash va nollashtirish 263

4.5.6.Atmosfera elektr zaryadlari va ulardan himoyalanish 281

4.6.Texnikalarni ta’mirlash va ularga texnik xizmat ko‘rsatishda xavfsizlik texnikasi 290

4.6.1.Traktor va avtomobillarga texnik xizmat ko‘rsatishda xavfsizlik texnikasi 291

4.6.2.Qismlarga ajratish va chilangarlik ishlarini bajarishda xavfsizlik texnikasi 300

4.6.3.Metallarga sovuq ishlov berishda xavfsizlik texnikasi 308

4.6.4.Payvandlash ishlarini bajarishda xavfsizlik texnikasi 316

4.7.Energetik qurilmalardan foydalanishda xavfsizlik texnikasi 4.7.1. Bug‘ va suv qaynatuvchi qozonlardan foydalanishda xavfsizlik texnikasi 333

4.7.2.Bosim ostida ishlovchi idishlardan foydalanishda xavfsizlik texnikasi 343

4.7.3.Siqilgan va suyultirilgan gazlardan foydalanishda xavfsizlik texnikasi 351

4.8.Neft va gaz quduqlarini burg‘ulashda xavfsizlik texnikasi 4.8.1. Qurilish-montaj ishlarini bajarishda xavfsizlik texnikasi 378

4.8.2.Burg‘ulash qurilmalarini yig‘ish, qismlarga ajratish va ta’mirlashda xavfsizlik texnikasi 390

4.8.3.Neft va gaz quduqlarini burg‘ulashda xavfsizlik texnikasi 399

4.9.2.Havo kompressor stansiyalari va qurilmalaridan foydalanishda xavfsizlik texnikasi 434

4.9.3.Quduqlardan tebranma-stanoklar yordamida foydalanish xavfsizlik texnikasi 439

4.9.4.Quduqlardan vintli elektr nasoslar va gidroporshenli nasoslar yordamida foydalanish xavfsizlik texnikasi 443

5.1.Yong‘in xavfsizligi bo‘yicha umumiy ma’lumotlar 450

5.2.Yong‘in xavfsizligi tizimiga qo‘yilgan talablar 457

5.4.Yonish jarayonining mohiyati 467

5.5.Materiallarning yonish va portlash bo‘yicha tasnifi 474

5.6.Yong‘inning oldini olish tizimi 478

5.6.1.Ishlab chiqarishni portlash, yonib-portlash va yong‘in xavfliligi bo‘yicha kategoriyalari 478

5.6.2.Yong‘inga xavfli zonalar 482

5.6.3.Neft va qattiq yoqilg‘i omborlarida yong‘in xavfsizligi 484

5.7.Yong‘inga qarshi himoya tizimi 491

5.7.1.Bino va inshootlarning yong‘inga chidamliligi va uni oshirish yo‘llari 492

5.7.2.O‘t o‘chiruvchi moddalar va ularning xususiyatlari 501

5.7.3.O‘t o‘chirgichlar, o‘t o‘chirish qurilmalari va mashinalari 512

5.7.4. Yong‘inga qarshi suv ta’minoti 524

5.8.Yong‘in muhofazasini tashkil etish va yong‘inni o‘chirish 5.8.1. Yong‘in muhofazasini tashkil etish 528

5.8.2.Yong‘inni aniqlash va o‘chirishning avtomat vositalari 532

5.8.3.Yong‘in aloqasi va signalizatsiyasi 537

5.8.4.Yong‘inni o‘chirishni tashkillashtirish 541

5.8.5.Evakuatsiya yo‘llari va chiqish yo‘lkalarini hisoblash 545

VIBOLIM. BIRINCHI TIBBIY YORDAM KO‘RSATISH 551

6.1.Elektr tokidan jarohatlanganda birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish 554

6.2.Zaharlanganda birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish 563

6.3.Singanda, bo‘g‘imlar chiqqanda, paylar cho‘zilganda birinchi yordam ko‘rsatish 568

6.4.Kuyganda birinchi yordam ko‘rsatish 572

6.5.Qon ketganda birinchi yordam ko‘rsatish 576

6.6.Issiq yoki quyosh urganda birinchi tibbiy yordam 581

1. 
   Mehnat muhofazasi va xavfsizlik texnikasi bo‘yicha o‘qitish 49
   

Fanning asosiy bo‘limlari 3

Mehnatni muhofaza qilish sohasidagi davlat siyosati 6

IBO‘LIM. MEHNAT MUHOFAZASINING NAZARIY ASOSLARI 7

1.1.Mehnat muhofazasining ergonomik asoslari 7

1.2.Mehnat xavfsizligining psixologik asoslari 9

1.3.Mehnat sharoitini aniqlovchi asosiy omillar tahlili 11

1.4.Ishlarni og‘irlik va xavflilik-zararlilik darajasi bo‘yicha tasniflanishi 13

1.5.Jarohatlanish ko‘rsatkichlari va sabablarini o‘rganish uslublari 14

1.6.Mehnatni muhofaza qilish va mehnat xavfsizligini boshqarish 15

1.7.Mehnat xavfsizligini ta’minlovchi tamoyillar, uslublar va vositalar 16

1.8.Jarohatlanish va kasb kasalliklarining iqtisodiy oqibatlari hamda xavfsiz ish sharoitining samaradorligi 18

IIBO‘LIM. MEHNATNI MUHOFAZA QILISHNING HUQUQIY VA TASHKILIY ASOSLARI 20

2.1.Mehnat muhofazasi bo‘yicha asosiy qonunlar, standartlar va me’yoriy hujjatlar 20

2.2.Kasaba uyushmalarining mehnat muhofazasini tashkil etishdagi roli 23

2.3.Ish vaqti va dam olish rejimi 24

2.4.Ayollar va yoshlar mehnatini muhofaza qilish 26

2.5.Mehnat qonunlariga rioya etilishini nazorat qilish 28

2.6.Mehnat qonunlarini buzganlik uchun javobgarlik 29

2.7.Mehnat muhofazasini rejalashtirish 29

2.8.Mehnat muhofazasi va xavfsizlik texnikasi bo‘yicha o‘qitish 32

2.9.Maxsus kiyim-boshlar, shaxsiy himoya vositalari va parhez oziq-ovqatlar bilan ta’minlash 34

2.10.Ishlab chiqarishda baxtsiz hodisalarni tekshirish va hisobga olish 34

3.2.Kasb kasalligining oldini olish va shaxsiy gigiyena 41

3.3.Ishlab chiqarishda havo muhitini sog‘lomlashtirish 41

3.3.1.Zararli changlarni inson sog‘lig‘iga ta’siri hamda ulardan himoyalanish yo‘llari 41

3.3.2.Zararli gazlar va ulardan himoyalanish yo‘llari 42

3.3.3. Ishlab chiqarish chiqindilari va zaharli moddalar 44

3.4.Ishlab chiqarish binolari va ish joylarining mikroiqlimi 46

Ishlab chiqarish xonalari va ish joylarining mikroiqlim holatini belgilovchi ko‘rsatkichlarning me’yoriy miqdorlari 47

3.5.Ishlab chiqarish binolari va ish joylarini isitish 48

3.5.1.Isitish tizimlarining turlari va ularga qo‘yilgan asosiy talablar 48

3.5.2.Bug‘ va suv bilan isitish tizimlarini hisoblash 50

3.6.Ishlab chiqarish binolari va ish joylarini shamollatish 67

3.6.1.Ishlab chiqarish xonalarini tabiiy shamollatish 70

3.6.2.Sun’iy havo almashinish tizimlari 76

3.6.3.Havoni konditsionerlash 82

3.7.Shovqin va undan himoyalanish 86

3.7.1.Umumiy ma’lumotlar. Shovqinning inson organizmiga ta’siri 87

3.7.2.Tovushning asosiy o‘lchov birliklari 102

L = 10lg y-. 105

3.7.3.Shovqin darajasini me’yorlashtirish va o‘lchash 112

3.7.4.Shovqindan himoyalanish vositalari va usullari 116

3.7.5.Ultratovush va infratovushlardan himoyalanish 127

3.8.Titrash va undan himoyalanish 135

3.8.1.Umumiy ma’lumotlar. Titrashning inson organizmiga ta’siri 136

3.8.2.Mashina va mexanizmlarning titrashini kamaytirish yo‘llari 148

3.8.3.Titrash kasalligining oldini olish bo‘yicha profilaktik tadbirlar 153

3.9.Ishlab chiqarish binolari va ish joylarini yoritish 156

3.9.1.Yoritilganlik haqida umumiy ma’lumotlar 156

3.9.2.Tabiiy yoritish 167

3.9.3.Sun’iy yoritish 170

3.10. Zararli nurlanishlar va ulardan himoyalanish 183

4.2.Mashina va mexanizmlarning xavfli zonalari 198

4.3.Xavfsizlikni ta’minlovchi texnik vositalar 203

4.4.Signalizatsiya va xavfsizlik belgilari tizimi 232

4.5. Elektr xavfsizligi 4.5.1. Elektr tokining inson tanasiga ta’siri 241

4.5.2.Ishlab chiqarish binolarining elektrdan zararlanish xavfliligi bo‘yicha tasniflanishi 254

4.5.3.Elektr tokidan saqlanish va shaxsiy himoya vositalari 258

4.5.4.Elektr qurilmalarini yerga ulash va nollashtirish 263

4.5.6.Atmosfera elektr zaryadlari va ulardan himoyalanish 281

4.6.Texnikalarni ta’mirlash va ularga texnik xizmat ko‘rsatishda xavfsizlik texnikasi 290

4.6.1.Traktor va avtomobillarga texnik xizmat ko‘rsatishda xavfsizlik texnikasi 291

4.6.2.Qismlarga ajratish va chilangarlik ishlarini bajarishda xavfsizlik texnikasi 300

4.6.3.Metallarga sovuq ishlov berishda xavfsizlik texnikasi 308

4.6.4.Payvandlash ishlarini bajarishda xavfsizlik texnikasi 316

4.7.Energetik qurilmalardan foydalanishda xavfsizlik texnikasi 4.7.1. Bug‘ va suv qaynatuvchi qozonlardan foydalanishda xavfsizlik texnikasi 333

4.7.2.Bosim ostida ishlovchi idishlardan foydalanishda xavfsizlik texnikasi 343

4.7.3.Siqilgan va suyultirilgan gazlardan foydalanishda xavfsizlik texnikasi 351

4.8.Neft va gaz quduqlarini burg‘ulashda xavfsizlik texnikasi 4.8.1. Qurilish-montaj ishlarini bajarishda xavfsizlik texnikasi 378

4.8.2.Burg‘ulash qurilmalarini yig‘ish, qismlarga ajratish va ta’mirlashda xavfsizlik texnikasi 390

4.8.3.Neft va gaz quduqlarini burg‘ulashda xavfsizlik texnikasi 399

4.9.2.Havo kompressor stansiyalari va qurilmalaridan foydalanishda xavfsizlik texnikasi 434

4.9.3.Quduqlardan tebranma-stanoklar yordamida foydalanish xavfsizlik texnikasi 439

4.9.4.Quduqlardan vintli elektr nasoslar va gidroporshenli nasoslar yordamida foydalanish xavfsizlik texnikasi 443

5.1.Yong‘in xavfsizligi bo‘yicha umumiy ma’lumotlar 450

5.2.Yong‘in xavfsizligi tizimiga qo‘yilgan talablar 457

5.4.Yonish jarayonining mohiyati 467

5.5.Materiallarning yonish va portlash bo‘yicha tasnifi 474

5.6.Yong‘inning oldini olish tizimi 478

5.6.1.Ishlab chiqarishni portlash, yonib-portlash va yong‘in xavfliligi bo‘yicha kategoriyalari 478

5.6.2.Yong‘inga xavfli zonalar 482

5.6.3.Neft va qattiq yoqilg‘i omborlarida yong‘in xavfsizligi 484

5.7.Yong‘inga qarshi himoya tizimi 491

5.7.1.Bino va inshootlarning yong‘inga chidamliligi va uni oshirish yo‘llari 492

5.7.2.O‘t o‘chiruvchi moddalar va ularning xususiyatlari 501

5.7.3.O‘t o‘chirgichlar, o‘t o‘chirish qurilmalari va mashinalari 512

5.7.4. Yong‘inga qarshi suv ta’minoti 524

5.8.Yong‘in muhofazasini tashkil etish va yong‘inni o‘chirish 5.8.1. Yong‘in muhofazasini tashkil etish 528

5.8.2.Yong‘inni aniqlash va o‘chirishning avtomat vositalari 532

5.8.3.Yong‘in aloqasi va signalizatsiyasi 537

5.8.4.Yong‘inni o‘chirishni tashkillashtirish 541

5.8.5.Evakuatsiya yo‘llari va chiqish yo‘lkalarini hisoblash 545

VIBOLIM. BIRINCHI TIBBIY YORDAM KO‘RSATISH 551

6.1.Elektr tokidan jarohatlanganda birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish 554

6.2.Zaharlanganda birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish 563

6.3.Singanda, bo‘g‘imlar chiqqanda, paylar cho‘zilganda birinchi yordam ko‘rsatish 568

6.4.Kuyganda birinchi yordam ko‘rsatish 572

6.5.Qon ketganda birinchi yordam ko‘rsatish 576

6.6.Issiq yoki quyosh urganda birinchi tibbiy yordam 581

1. 
   Yong‘inni aniqlash va o‘chirishning avtomat vositalari 181
   

Fanning asosiy bo‘limlari 3

Mehnatni muhofaza qilish sohasidagi davlat siyosati 6

IBO‘LIM. MEHNAT MUHOFAZASINING NAZARIY ASOSLARI 7

1.1.Mehnat muhofazasining ergonomik asoslari 7

1.2.Mehnat xavfsizligining psixologik asoslari 9

1.3.Mehnat sharoitini aniqlovchi asosiy omillar tahlili 11

1.4.Ishlarni og‘irlik va xavflilik-zararlilik darajasi bo‘yicha tasniflanishi 13

1.5.Jarohatlanish ko‘rsatkichlari va sabablarini o‘rganish uslublari 14

1.6.Mehnatni muhofaza qilish va mehnat xavfsizligini boshqarish 15

1.7.Mehnat xavfsizligini ta’minlovchi tamoyillar, uslublar va vositalar 16

1.8.Jarohatlanish va kasb kasalliklarining iqtisodiy oqibatlari hamda xavfsiz ish sharoitining samaradorligi 18

IIBO‘LIM. MEHNATNI MUHOFAZA QILISHNING HUQUQIY VA TASHKILIY ASOSLARI 20

2.1.Mehnat muhofazasi bo‘yicha asosiy qonunlar, standartlar va me’yoriy hujjatlar 20

2.2.Kasaba uyushmalarining mehnat muhofazasini tashkil etishdagi roli 23

2.3.Ish vaqti va dam olish rejimi 24

2.4.Ayollar va yoshlar mehnatini muhofaza qilish 26

2.5.Mehnat qonunlariga rioya etilishini nazorat qilish 28

2.6.Mehnat qonunlarini buzganlik uchun javobgarlik 29

2.7.Mehnat muhofazasini rejalashtirish 29

2.8.Mehnat muhofazasi va xavfsizlik texnikasi bo‘yicha o‘qitish 32

2.9.Maxsus kiyim-boshlar, shaxsiy himoya vositalari va parhez oziq-ovqatlar bilan ta’minlash 34

2.10.Ishlab chiqarishda baxtsiz hodisalarni tekshirish va hisobga olish 34

3.2.Kasb kasalligining oldini olish va shaxsiy gigiyena 41

3.3.Ishlab chiqarishda havo muhitini sog‘lomlashtirish 41

3.3.1.Zararli changlarni inson sog‘lig‘iga ta’siri hamda ulardan himoyalanish yo‘llari 41

3.3.2.Zararli gazlar va ulardan himoyalanish yo‘llari 42

3.3.3. Ishlab chiqarish chiqindilari va zaharli moddalar 44

3.4.Ishlab chiqarish binolari va ish joylarining mikroiqlimi 46

Ishlab chiqarish xonalari va ish joylarining mikroiqlim holatini belgilovchi ko‘rsatkichlarning me’yoriy miqdorlari 47

3.5.Ishlab chiqarish binolari va ish joylarini isitish 48

3.5.1.Isitish tizimlarining turlari va ularga qo‘yilgan asosiy talablar 48

3.5.2.Bug‘ va suv bilan isitish tizimlarini hisoblash 50

3.6.Ishlab chiqarish binolari va ish joylarini shamollatish 67

3.6.1.Ishlab chiqarish xonalarini tabiiy shamollatish 70

3.6.2.Sun’iy havo almashinish tizimlari 76

3.6.3.Havoni konditsionerlash 82

3.7.Shovqin va undan himoyalanish 86

3.7.1.Umumiy ma’lumotlar. Shovqinning inson organizmiga ta’siri 87

3.7.2.Tovushning asosiy o‘lchov birliklari 102

L = 10lg y-. 105

3.7.3.Shovqin darajasini me’yorlashtirish va o‘lchash 112

3.7.4.Shovqindan himoyalanish vositalari va usullari 116

3.7.5.Ultratovush va infratovushlardan himoyalanish 127

3.8.Titrash va undan himoyalanish 135

3.8.1.Umumiy ma’lumotlar. Titrashning inson organizmiga ta’siri 136

3.8.2.Mashina va mexanizmlarning titrashini kamaytirish yo‘llari 148

3.8.3.Titrash kasalligining oldini olish bo‘yicha profilaktik tadbirlar 153

3.9.Ishlab chiqarish binolari va ish joylarini yoritish 156

3.9.1.Yoritilganlik haqida umumiy ma’lumotlar 156

3.9.2.Tabiiy yoritish 167

3.9.3.Sun’iy yoritish 170

3.10. Zararli nurlanishlar va ulardan himoyalanish 183

4.2.Mashina va mexanizmlarning xavfli zonalari 198

4.3.Xavfsizlikni ta’minlovchi texnik vositalar 203

4.4.Signalizatsiya va xavfsizlik belgilari tizimi 232

4.5. Elektr xavfsizligi 4.5.1. Elektr tokining inson tanasiga ta’siri 241

4.5.2.Ishlab chiqarish binolarining elektrdan zararlanish xavfliligi bo‘yicha tasniflanishi 254

4.5.3.Elektr tokidan saqlanish va shaxsiy himoya vositalari 258

4.5.4.Elektr qurilmalarini yerga ulash va nollashtirish 263

4.5.6.Atmosfera elektr zaryadlari va ulardan himoyalanish 281

4.6.Texnikalarni ta’mirlash va ularga texnik xizmat ko‘rsatishda xavfsizlik texnikasi 290

4.6.1.Traktor va avtomobillarga texnik xizmat ko‘rsatishda xavfsizlik texnikasi 291

4.6.2.Qismlarga ajratish va chilangarlik ishlarini bajarishda xavfsizlik texnikasi 300

4.6.3.Metallarga sovuq ishlov berishda xavfsizlik texnikasi 308

4.6.4.Payvandlash ishlarini bajarishda xavfsizlik texnikasi 316

4.7.Energetik qurilmalardan foydalanishda xavfsizlik texnikasi 4.7.1. Bug‘ va suv qaynatuvchi qozonlardan foydalanishda xavfsizlik texnikasi 333

4.7.2.Bosim ostida ishlovchi idishlardan foydalanishda xavfsizlik texnikasi 343

4.7.3.Siqilgan va suyultirilgan gazlardan foydalanishda xavfsizlik texnikasi 351

4.8.Neft va gaz quduqlarini burg‘ulashda xavfsizlik texnikasi 4.8.1. Qurilish-montaj ishlarini bajarishda xavfsizlik texnikasi 378

4.8.2.Burg‘ulash qurilmalarini yig‘ish, qismlarga ajratish va ta’mirlashda xavfsizlik texnikasi 390

4.8.3.Neft va gaz quduqlarini burg‘ulashda xavfsizlik texnikasi 399

4.9.2.Havo kompressor stansiyalari va qurilmalaridan foydalanishda xavfsizlik texnikasi 434

4.9.3.Quduqlardan tebranma-stanoklar yordamida foydalanish xavfsizlik texnikasi 439

4.9.4.Quduqlardan vintli elektr nasoslar va gidroporshenli nasoslar yordamida foydalanish xavfsizlik texnikasi 443

5.1.Yong‘in xavfsizligi bo‘yicha umumiy ma’lumotlar 450

5.2.Yong‘in xavfsizligi tizimiga qo‘yilgan talablar 457

5.4.Yonish jarayonining mohiyati 467

5.5.Materiallarning yonish va portlash bo‘yicha tasnifi 474

5.6.Yong‘inning oldini olish tizimi 478

5.6.1.Ishlab chiqarishni portlash, yonib-portlash va yong‘in xavfliligi bo‘yicha kategoriyalari 478

5.6.2.Yong‘inga xavfli zonalar 482

5.6.3.Neft va qattiq yoqilg‘i omborlarida yong‘in xavfsizligi 484

5.7.Yong‘inga qarshi himoya tizimi 491

5.7.1.Bino va inshootlarning yong‘inga chidamliligi va uni oshirish yo‘llari 492

5.7.2.O‘t o‘chiruvchi moddalar va ularning xususiyatlari 501

5.7.3.O‘t o‘chirgichlar, o‘t o‘chirish qurilmalari va mashinalari 512

5.7.4. Yong‘inga qarshi suv ta’minoti 524

5.8.Yong‘in muhofazasini tashkil etish va yong‘inni o‘chirish 5.8.1. Yong‘in muhofazasini tashkil etish 528

5.8.2.Yong‘inni aniqlash va o‘chirishning avtomat vositalari 532

5.8.3.Yong‘in aloqasi va signalizatsiyasi 537

5.8.4.Yong‘inni o‘chirishni tashkillashtirish 541

5.8.5.Evakuatsiya yo‘llari va chiqish yo‘lkalarini hisoblash 545

VIBOLIM. BIRINCHI TIBBIY YORDAM KO‘RSATISH 551

6.1.Elektr tokidan jarohatlanganda birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish 554

6.2.Zaharlanganda birinchi tibbiy yordam ko‘rsatish 563

6.3.Singanda, bo‘g‘imlar chiqqanda, paylar cho‘zilganda birinchi yordam ko‘rsatish 568

6.4.Kuyganda birinchi yordam ko‘rsatish 572

6.5.Qon ketganda birinchi yordam ko‘rsatish 576

6.6.Issiq yoki quyosh urganda birinchi tibbiy yordam 581

O‘RINBOY YO‘LDOSHEV, OKTYABR RAHIMOV, RUSTAM XO‘JAQULOV, OYDIN HASANOVA

MEHNAT MUHOFAZASI VA TEXNIKA XAVFSIZLIGI

Kasb-hunar kollejlari uchun o‘quv qo‘llanma

(4-qayta nashr)

М
Muharrir:

Тех. muharrir:

Musavvir:

Musahhih:

Kompyuterda

sahifalovchi:
.Hayitova

M.Xolmuhamedov

H.G‘ulomov

F.Ismoilova

N.Hasanova

«DAVR NASHRIYOTI» MChJ

100129, Toshkent, A. Navoiy ko‘chasi, 30. [e-mail]

Litsenziya raqami №AI 227 Bosishga ruxsat etildi 23.09.2013.

Bichimi 60x84 ¹/₁₆. «Timez Uz» garniturasi.

Ofset bosma usulida bosildi. Shartli bosma tabog‘i 13,0. Nashriyot bosma tabog‘i 12,5.

Tiraji 8619. Buyurtma № 267-13.

«Oqituvchi» NMIU

bosmaxonasida chop etildi.

100129, Toshkent, A.Navoiy ko‘chasi, 30