Мамлакатимиз раҳбари И

Иқтисодий онг хусусиятларини ўрпшувчи методлар. Шахс онги мазмуни ва ташкил этувчиларини ўрганишда, кенг қўлланиладиган психологик методлардан бири — сўроқ методларидир. Улар ёрдамида шахснинг рўй бераётган жараёнларга субъектив муносабатлари, фикр—ўйлари, қарашлари, мақсадлари, дунёқарашлари ўрганилади. Масалан, анкета - ёзма сўроқ усуля бўлиб, унга киритилган саволлар асосида раҳбарлар, ишчи—ходимларнинг ишлаб чиқаришнинг ташкил этилиши, бошқарув услублари, мехнат шароитлари, меҳнат мотивлари, ишдан қонивданлик даражаси, шахсвинг касбдошларига, рахбариятга муносабатлари ўрганилади. Ушбу методлар мажмуиня қўллашдаги асосий қийинчилик - бу анкетани тузяш бўлиб, айни шу иш тадқиқотчидан профессионал малака талаб этади. Чунки анкетага кирвтилган ёпиқ саволлар ўз моҳиятига кўра, қэйта ишлоа жараёнинияг қийинлиги билан ажралиб турса, очиқ саволлар учун жавобларни шакллантириш анча қийин хисобланади.
Бундая ташқари, иқтисодий кўрсатгачлар, уларга ишловчиларнинг муносабатлари, ўз МЁЗ^натидан қонйқиш каби масалалар кўпинча эркин сухбат йўли билан хам анш^ланади. Лекин охирги оайтларда текпшрилувчиларга қулайлик яратиш мақсадида станАартлатитирилган анкеталардан кенг фойдаланилмоқдаки, ундаги тайёр фикрларга респондент ўз зътирофини ёки эътярозини билдириши лозим. Масалан, "Ташкилотингиздаги иш тартиби Сизни қониқтарадимя?" деган саволга текширилувчи "ҳа","йўқ", ч жавобларидан бирини танлаш билаи жавоб бериши мумкин-
Бундан ташқари. мехнат жамоаларига рахбар кадрларни танлаш ва уларни атгестация қилишда экспертларнинг гурухий бахолатлари мето&ИАан ҳам фойдаланилади, бунда шахсий сифатлар рўйхати тузялади. Рўйхат ҳар бир сифатни баҳолаш шкаласи билан бирга экспертларга берилади ва яширин тарзда ^ар бир даъвогарга ўзи белгнлаб чиққан бах;оларини тавсия этади.
Ишлаб чиқариш тизимининг асосий элементи шахс бўлгани сабабли, иқтисодий психологияда кўплаб тестларни қўллаш мумкин. Т^стлар психологиядан кириб келган усул бўлиб, унинг ёрдамида қисқа фурсатда у ёки бу ижтимоий — иқтисодий ҳодиса ўрганилади. Тестларни қўллашнинг қулайлик томонн шундаки, бир тест ёрдамида бир объектнинг у ёки бу хусусияти бир неча марта, такрор—такрор скнаб кўрилишя мумкин. Ҳозирда ишлаб чиқариш объектларида шахснинг ақлий — интеллектуал сифатлари, тафаккуршшнг эгилувчанлиги, мантяқийлигини, характери ва темперамент хусусиятларини текширувчи тестлар кенг қўлланилмси^да.
Тестларнинг алохида бир туря проектив тестлар бўлнб, улар ёрдамида текширилувчининг ҳиссий дунёси, қизиқншлзри, дунёқарашлари, йўналишлари аннқланади. Ишчи — ходимнинг ҳаётий прнтршлари ёки рахбар заҳираснни аниқлаш учуи тугатилмаган хикоялар методини тавсия этиш мумкин. Мисол учун еш мутахассисларга "Мен бошқарузчи бўлсам,...", "Менинг ҳаётий интилишларим", "Менинг кайфиятямни бузадиган нарса,.." каби жумлаларни ўз фякряча тугаллаш, тўлдириш вазвфаси берилса ҳам текширилувчиларнинг ички руҳий олами, ижтямоий установкалари аниқланади.
Умуман, иқтисодий онг ковдгонентларини аниқлашда психологиянинг бошқа кўплаб методларидан ^ам самарали фойдзланиш мумкин.
йқшисодкй хулҳни ўрганувчи методларта асосан ижтимоий психологиадаги ижгимоий установкаларни аяиқлаш метод\ари ҳамда иқтисо,-\иётдагя моделлаштириш методларидан кенг фоЙдаланиш мумкин. Бундан ташқари, иқтисодий цсихологик эксперимент усулини ҳам ишлатиш мумкин.
Иқтисодий психологияда эксперим ентцинг табив^. эксперимент шакли қўлланилади. Бунда ташкилот ёкв корхона жамоасининг шаклланиши, уни уюштириш, гуруҳлараро муносабатларга тааллуқли жараёнлар махсус режа асосида амалиётчи психолог ёкк ўша корхонадаги ижтимоий ходим назоратида ўрганилади, жамоадага психологик жараёнларнинг динамикася у ёки бу иқгясодий омил (масалан, иш ҳақининг опшрилицш, янги мутахассиснинг қўшилиши, яштоа ш усулини қўллэш ва ҳ—зо) таъсирим қай тарзда ўзгариши узоқ муддат давомида ўрганилади. Гурухдаги конформизм ёки негативизм каби ҳодисаларнинг ишлаб чиқариш унумдорлигиға таъсири^ҳам иахсус экспериментал дастурлар доирасида ўрганилиши мумкин.
Иқгисодий хулқнинг турли шаклларини қайд этиш, унинг турли ишлаб чвқариш жараёяларида намоён бўлншини ўрганишда кузатиш методи ^ам анча қўл келади. Маълумки, куэатишнинг ташқи кузатиш ва гуруҳ ичидаги кузатиш турлари мавжуд бўлнб, иқтисодиёт тизимяда кўпроқ унинг иккинчи шакли самаралироқ ҳнсобланадв. Чунки унга кўра, ўша кузатувчи жамоанинг аъзоси сифатида унинг ҳаётига тўла кнриб бориб, ўзини қизиқтирган ижткмоий — психологик жараёнларни мутгасил қайд этиб, кузатиб боради. Иқтисодяй хулқ ижтимоий установкаларяинг амалда намоён бўлиши свфатида қараляшшш инобатга олсак, уникг хусусиятларини ўргавитда устаноякйларни ўрганиш усуллари ҳам ишлатнлипш мумкин, Лекик бу методнкалар махсус тайёргарлик ва тадвдқотчИАИК малакаларини твлаб эттани учун ҳам ишлаб чиқариш корхоноларида бироз ноқулайлик туғдирвди. Масалан, шкалали ўлчоа метоАлари. ижтимоий м^софани аншушш усуллари шулар жумласидан бўлиб, улар фақат психолог аралашувида зарурат пайдо бўлгавдагина қўлланялипга иумкин.
Бундан ташқари. киберяетика ва статистиканинг махсус
методлари ёрдамдида жамоалар ва улардагн ходимларнинг
мехнатга муносабатларини, қониқишлари ва унумдорл.ик ҳақидаги
тушуичалари, тасаввурларини ўрганкш мумкин.
Моделлаштиришнинг махсус психологик усуллдри билан уйгунлаштирилиши орофессионал сифатлар алгоритмини аяи^лаш, меҳнат малакаларияи ривожлаитириш истиқболлари туғрисида маълумотлар тўплаш инковини беради.
Иқтисодий психологик назарияларнинг қисқача таҳлили
Иқтисодий психологаяда тарихий изланвш ва тахлиллар
одатда иқтисодйй ҳодисаларни психолоғиялаштнрмшни ўргаииш муаммосн доирасида амалга оширилиш» ўзига хос анъанага эйлзнган. Чунки ҳар Ъвр тадқиқотчи шу нарсани яхпш биладики, иқтисодиёт ҳам, психология ҳам ўэига хос фаялар, лекин бизнннг асримизда бу иккала фан соҳасини бирлапггириш, улар кооперациясига эришиш эхтнежи хар қачокгидан хам долзарб масалаға айлаидв.
Шуни алоҳида таъкидлаш лозимки, илгариги иқтисодий назарияларда маълум маънода психологнк ёндашув мавжуд бўлган. Айниқса, бу тснденция А.Смит асарларида, ундан кейин эса Ж.Сисмонди, П.Прудон, Т.Мальтус, Ж.Сей, Ф.Бастиа асарларида ишлаб чиқаришда "инсон" омилн масалаларини хал қилиш муаммоеи доирасмда маълум даражада тахлил қилинган ва бу анъана ҳозирги давргача сақлаииб келинмоқда, деб айтиш мумкин. Масалан, Дж.Кейяс, У.Ростоу, Дж.Гэлбрейт ва бошқаларнинг асарларвда иқтисоднётни психологиялаштириш, унинг тилида таклиллар бериш анънанаси мавжуд. Бу ёндашувларнинг барчасида психология билан иқгисодиётни бир — бирига яқиялдштириш, ўртадаги муаммоларни биргаликда ҳал қилиш ғояси бор. Олимларни асосан исихологик омилларнинг ишлдб чиқариш ва саноатдаги иқтисодий хусусиятлари қизиқтиради, яъня шахснинг меҳнатга муносабати, ўз меҳнатидан қониқиши, фикр ва қарашлари, ҳйссиётлари, иродавий хислатлари, интилишлари, жамоа психологияси ва бош!(аларнинг иқтисодий кўрсатгячларда қай даражада акс этиши ва шунга алоқадор муаммолэр иккала фан услублари ёрдамида тахлил қнлишга уриниш деярли барча изланишларга хосдир.
Иқтвсодиётдаги психологик омил — бу одам ёки яхлит гуруҳ томоиидан моддий ҳаёг тарзи. ишлаб чиқариш шарт — шароитларининг онгде акс этишидан келиб чиқадиган ҳолатлар, оқибатлар бўляб, у ишлаб чиқаришни бошқариш, хўжаликлар механизмларини такомиллаштиришнинг субъектив омили, сабабидир, деб эътироф этилади. Демак, т^гисодиёт бир томондан шахс психологияси мазмунига алоқадор бўлса, иккиячи томондан - одамнинг ўзи иқтисодиётни таъминловчи, уни амалга оширувчн куч, субъектдир.
Яқингача ҳар қандай иқтисодий исихолсгияга алоқадор чет эл назарияси марксистик ёндашув йуқлнги сабабли, танқидга учраган бўлса, (масалан, А.Китсь. Эковомическая психология., 1972), охирги пайтларда, Лйниқса. Ўзбекистоннинг бозор муносабатларига ўтиши сабабли, кўплаб назарияларнинг маэмун ва моҳиятига қарашлар ҳам кескин ўзгарди. Бэрча Ғарбдага илмий назарияларни та^ршл қнлишни ўз олдимизга мақсад қилиб қўймаган ҳолда, уларнинг орасида энг кўп шов — шувга эга булган айримларинигива ҳозирги шароитларга мослик ёки мос келиаслик куқтаи назаридав ўргавиб чиқамиз. Масалан, Ғарб назариётчиларй орасида А.Мардгзлл қарашлари алсндач эътиборга лойиқдир.
А.Маршалл назариясидаги асосий ғоя шундан иборатки, иқтисодиет ривожланган сари ишчиларнинг ва умуман барчанинг, кўпчиликнинг — «бизларнинг» аҳволи яхпшлакиб бораверади. Зеро. иқтисодий қонуниятлар барчага тааллуқли — яъни, "ҳаммамиз — Биэмиз!". Ҳар қ^ндай ўзини ҳурмат қилган иисон ўзини, ўзидаги энг яхпш фазилдтларни хўжалик фаоляятига бағишлаши, бутуи ақл — заковатшш шунга сарфлапга керак. Бу жараёндаги асосий мотив - бу ўз ипш учун матлум тарзда ташқаридан рағбатлантяриш манфаатдорлик олшп ймкониятидир. Меҳнатдая одинган дароиад ҳар хил сарф қиланишн мумквн, ҳаотий мақсад оляйжаноб бўладими еки фақат шахснинг ўз мақсадларига хизмат қиладими (эгоистик «Мен»), барибир асосий, к>-члн мотнв — бу пулдир. Шунинг учун э^ам одам бу йўлдйг энг ошр, зерикарли, монотоа ишнинг ^рйинчиликлартга ^ам енгишга тайёр бўлади.
Л.Марталлдаги бу ғоялар АСмитштг "иқтисодий одам" тушунчасйга Я1рш. Иқтисодиёт соҳаси қандайдир абстракт одам билан эмас, балкн оддий, табиий "иқтнсодий одам" билан иш кўради. Унинг иқтидори, ивтнлшплари меҳнат орқали пул тошппга хизмат қилгани учун ҳам, қоби,\ияти даражаси 5{ам пул воситасида ўлчанади. Наэариядаги эътиборга молик ўрин шундакн, меэргат қилаетган иигаи ҳам, иш берувчи цям ана шу меҳнатдан келадиган моддий бсйликка, кўпинча пул куринишидаги то»ар бойликка боғлиқ. Агар ишчилар энг аввало яшаш учуи пул ишлаб топса, иккинчиси — ўз пулнни ишлатшцдан ўзини тийиб. уви яна ишлаб чиқаришга сарфлайди. пулни фойда сифатвда қайтишини кутади.
А.Маршаллдагн уч типли мотивацня ҳақидаги қарашлар хам ўзига хос: булар - ўзгаришларга интилиш, ўзига эътиборни қараташ ва тан олинишга интилшп. Мотивациянинг кучи ва табиати эҳтиёжлар ва истакларшшг мутгасил ўзгариб, ўсяб боришига бо!ЛШ{ бўлади. Бу ғоялардан талаб ва таклиф муаммосининг ечими келиб чиқади: талаб ва таклиф шахснинг муттасил ўсиб борадиган эхтиёжларн ва шахсий фазилатларидан ке.\иб чиқади. Масалан, шахсдаги тсжамкорлик, келажакни ўйлаш, ^ониқиш ҳиссини бошқара олиш ва кечиктира олиш, бойлшши асраш вА бош^а шунга яқнн сифатлар айнан иш берувчилардаги талаб ва таклифнииг мутаносиблигцдан келиб чиқади. Муаллиф шу *гарзда ■1урли тоифали шахслар хулқ—атвори мисолида тахлил қилади: бойлар ва камбағаллар, сахий ва бахнллар, альтруист ва эгоистлар бир—бирларвдая айнан шу мезонлар асосида фарқланадилар.
Мфшалл назариясидагн рацвонал моҳият бизнянгчэ, шундакк, у бозор муносабатлари шароитда одамлар хагга-харакат!арини психоаогик терминлар воситасида тушунтириш орқали {амалиётчилар дшдатини бозор муносабгггларининг эгаси псЕХОЛогиясига қарата олган.
Ж.МКейнс назарняси "асосий психологик қонун" номи билан машҳта бўлгаи. У инглиз иқгисодчилари орасида марксязмни тан олмаганлардан хисобланади, чунки унинг асосий қонунн мохиятан қуйқа^с т* фикрга таянади: иппиларшшг бандлиги ошган сари милли! даромад хам ошиб боради, шунга мос тарзда истеъмол ҳажми ^ам ошади, лекин охирпшииг кўрсатгичи даромадга нисбатан секинр )қ ошади. Истеъмол талабни янги инвестнциялар ҳисобига тўхтаг ши мумкин, Бунда бандликни таъминлаш учун инвеоицияларни сшириш зарур, пулнн нимага сарф этиш бунде жуда ^атта аҳамият касб этади. Бу жараёншгнг психологик жиҳати ёки рсихологик қояуннннг" мохяяти шувдаки, биринчидан, одаМйдр ўз истеъмол цобилнятларк. эҳтиёжларнни даромадга мос
ҳолдг
ошириб боришга мойилдирлар. Иккинчндан, бандлнкнинг
ҳажм [ уч асосий омилга боғлиқ — "истеъмолга мойиллик", пул жамғ. рмасини сарфлавдда имкони борача самарадорликдан келиб
ва фоиз нормасига.
/Ву ўринда шу нарса аҳамиятга моликки, олингая даромадни типда шахснинг одат ва кўнякмалари мўътадиллаштирувчи ўйнайди. Шунинг учун хам даромад пайдо бўлган дастлабки арда одамнинг эски одатларн уларнянг хаммасини ишлатиш ўрнн-а, уларни жамғаришға тушади ва оқибатда катгагина жам^рма заҳирасини пайдо қилади. Даромад миқд°ри кескин
камайган таедирда хам жамғаришга ўрганиб қолган одамлардаги кўникма ўз таъсирини кўрсатйб, оқибатда жамғарма даромаддан тезроқ камая бошлайди.
Бундан ташқари, ^:гпсихолсгик қонунда" истеъмол мотявлари ва жамғарма мотивлари ўртасидаги ўэаро муносабатлар :хам муаллиф тушунчаларида ахамиятга молик. Масалан, "сарф — харажатдан ўзнни тнйиш" мотяви шахсда жамғаришвинг асосий омилларидан ва шартларидан ҳнсобланади.
Ундан ташкари. шахснинг қуйқдаги сифатлари бу мотиенкнг таъсирчанлигини таъминлайди: I) эҳтийткорлик — кутилмаган, фавқулпдда ҳолатларда одамминт даромадини сақлаш учун асосий сифат (мотив)лардан ҳисобланади; Айниҳса, иктисодий индороз, рацобат кучайган шароитларда 6у сифат соҳиби вазиятдаи осонроқ чиқади; 2} оддиндан воқеалар, иқтиссдий жараёнлар кечишини кўра билиш, башорат қила олиш ва реал тафаккурга эга Зўлиш сифати, айниқса, истеъмол билав даромад ўртасида ўзаро муносабат ўзгарган шароитда, кексалик даврида жуда керак бўлади; 3) ҳисоб китоблилик, барча харажатларнинг даромадга нисбатини аниқ баҳолай олиш қобилияти; 4) внтилувчавлик, яъни яхпШлик, қулайлик ҳамда доимо фойдага интидиш қобилията; 5) мусшқхллик, яъш барча ишлар цамда режалаштиришда мустақил фикр ^амда интилюпга эга бўлиш, кучди рақибни кўрган тақдирда ҳам пшнг ютуқларини мустақил тарзда ўз маефаати нл-қтаи назардан бақолай олиш ва ўз фойдасига бўйсундира олнш сифати; 6} тадбирко; таваккалчиликдан қўрқмай, фойда келтириш йўллари ҳ тасаввурларга эга бўлиш сифати; 7) мерос қолдириш истагй ёхи ўзидан турли моддий ҳамда маънавий мерос шаклида/ иэ қолдиришга интилиш; 8) қизғанчиқлик, яъни хассиС-ик, тежамкорлик ёки тўплаган бойлик ва молу—давлатнн сшлай олиш, зарур бўлса, уни яшира олиш қобилияти.
Бундан ташқари, Кейнс ўзининг "Бандлик, фоиз ва пул1ннг
умумий назарияси" асарвда тижоратнинг истяқболдаги
таъсир этувчи иккита асосий омили хақида ёэади. Бу — тава ^
қилиш ва ўзига ишончдир. Нқтисодлй ўснш ва шахсий дарсИад
тушунчалари юқоридаги снфатлар ва омилларнннг жаъм^—
жамлиги оқибатидир. М'
Кейнс назариясидаги яна бир диққатни ўзига тортадшйн жихат шуки, у иқтисодий хулқ борасқда миллий психологиян! ^г роли катга экаилигига эътаборни «аратади. Масалан, уш 1Г фикрича, америкаликлар кўпроқ олди — сотги, чайқовчилив» мойилдир, бу улэрда "бозор психологиясини олдиидан башорз^ қила олишга интилишининг борлигидая келиб чиқади, шунинг ҳам уларяинг бу сифати жамғарма бозорларида уларнин муваффақиятли фаолиятини таъминлайди». Инглизлар ^ кутнлаётган даромадлар учун инвестициялар — сармоялар сарфл олишлари билан ажралиб турадилар. Америкаликлар ва инглизл сарфлаган сармоянинг қиймати ошишини кушб, пул сарфлайдилар, яъни улар даромаддан кўра, капитални чойқов қилиш йўли билан қиймати опшшиии кута оладилар. Умуман, ^озирги давлатлараро, халқаро ўэаро муносабатлар кучайгав бир шароитда турли халқлар вакиллари психолоғиясидаги иқтисодий жараёнларга нисбатан муносабатлардагн ўзига хослнкни илмий нуқтаи назардан ўрганиш амалий ва тадбиқий ахамиятга эга бўдган ҳодисадир.
Шундай қилиб, Кейнс назарнясида ҳам бугунги бозор муносабатларанинг айрим ўзига хос қирраларини ёритишга имкон берувчи ижобий қараш ва тахлиллар, шубҳасиз, мавжуд. Гап — уларни XXI аср боишда рўй бераётган оламшумул ислохотлар шаронтларида қайтадан таҳлял қидиб, аниқ фан методлари воситасқда қайта ўрганиш ва тахлил этишдадир.
Ғарб назариётчилари орасида )Қ.Гэлбрейт назарияси ўзига хос томонларга эгадир. Унда эҳтиёжлар муаммоси алоҳида ўрин тутади. У иқтисодий муносабатлар масалаларини эхтиёжларнинг табиатиня тушунтириш орқали ёритишга ҳаракат қилган. Муаллиф икхи турли эхтиёжлар ха»;идаги фикрларини илгари суради: биринчися физиологик э^тиёжлар бўлиб, уларга очлик, совуқдан сақланрпи, бошпанага эга бўлиш, оғриқ бйлан боғлиқ эҳтнёжлар киради; икюшчиси эса — шахсий эҳтиёжлар бўлнб, уларга муваффақиятга эршинш. ён—атрофдагилардан ғаш бўдмаслик, уларнинг тан олишларига эришиш, ижтиионй мавқега эга бўлиш каби қатор ижтимоий табиатли эҳтиёжлар киради. Охиргилар, унинг фикрича, кўпро^ психологик бўлиб, капиталистик муносабатлар ривожланган сари уларнинг роли ва аҳамияти ортиб бораверади.
Гэлбрейт назариясқда истеъмолчилар психологиясига кўрсатиладиган таъсир, шплаб чиқарилган молларни истеъмол қилишга чорлаш иасалалари хам психологик муаммо сифатида қўйилади. У р^кламанинг ролинй аътироф этган холда, унда "сотиш учун муҳим таяяч" ну|?гаси бўлиши ва шу орқали одамларни ишонтириш зарурлигига диққатни тортади. Бу нуқта одамларнинг диди, таъби ва хясснй муносабатларини хисобга олади. Истеъмол қобилиятининг ошиши, реклама, товарларнинг кўпайшпи муносабати билан янгиликлар элементлари ҳам хўпаяди. Бу холат янги товарнинг сотиб олиншии учун турткидир.
Гэлбрейт ўзининг "Янги индустриал жамият" асаридагв хулқ мотивларН ва бунда ижтимоий фикрнинг ўрни масалаларидаги мулоҳазалари билан хам кўпчиликнинг диққатини ўз назариясига торта олган олимлардан.
Хусусий фирма ёка ташкилотлар фаолияти ҳақида фикр юритар экан, муадлиф (дамнинг ва ташхилсггга қўшилиши могивига катга ахамият беради. Унинг фикрича, ташкилот — бу шундай тадбирлар мажмуики, унинг натижасида ҳар бир инсоннинг ва билимлари бир не«та ёки кўплаб кишилар билимлари ва ингилишлари билан ғ^шилишади, уйғунлашади, оқибатда ўэиға хос ҳолат юз беради. Бу ҳолатда алохида олинган шахс фирманинг фпкрловчи маркази бўлмай қолади, чунки ҳамма нпши ўша «ўзига хос технологик тузилма» амалга оширади, Бошқа мотивлар — мажбурлаш, моддий манфаатдорлик, мослашаш кабилар юқоридаги мотив мазмунига бўйсунади.
Умуман, бир қарашда Гэлбрейт назарнясида шахс ўз қарашлари, хаётий иятилишлари, шахсий манфаатдорлиги бўлмаган сифатида қаралишига қарамай, увияг ички психологик мотивларнвнг мухтасар тахлил қилиниши илмий яуқтаи назардан аҳамиятдан холи эмас. Бизнингча, бу ўринда шуни таъкидлаш жоизки, жамоа таъсирида алоҳида шахс мотивацион тизимида рўй берадиган ўзгаришлар, табиий, фақат иқтидори, салоз^ияти билан тан олинган айрим шахсларнинг ўз навбатида фирма ёки ташкилот тараққиётида роль ўйнашя мумкинлигини ҳам эътироф этиш шарт. Умуман, биэ юқорида тахлил ^илган айрим Ғарб назариётчилари илмий меросинй аҳамияти шундаки, улар иқтисодий тараққиёт ва ишлаб чиқариш муносабатлари тизимида ивсон омилига алоҳида эътибор бера олдилар ва бу жараённи психологик категориялар орқали талқин қилишга уриндилар. Кейинги олимлар иқтисодий психология соҳасидаги барча нзланишлардан тўғри хулосалар чиқарган ҳолда соф социал психологик жараёнлар доирасцда ушбу масалаларни ўргана бошладилар.
XXI асрнинг даьлатлараро коопер.:ция ҳамда корпорадиянин.' кучайиши билан боғланаётгаклиги олимлар олдига турли тузу». шароитида рўй берган ва бераётгав иқтисодий қонуниятларни тулароқ билиш, англаш, таҳлил 1^лиш вазнфасини қўймоқда. Шу муносабат бйдан илгариги ҳамда ҳозирги чет эл назаряяларига яна бяр холис иазар тагалаш, улардан керакли хулосалар чиқариш орқали мй.млакатимизнинг тезроқ ривожланган давлатлар каторидан ўрин олиш жараёнини тезлаштиришга ўз ҳиссамизни қушишимиз керак. Бу ўринда иҳтисодий жараёнлардаги шахс психологиясига бағтплангая назарияларнииг аҳамкяти катгадир.