Mamasoli jumaboyev



Download 9,04 Mb.
Pdf ko'rish
bet84/118
Sana25.02.2022
Hajmi9,04 Mb.
#464331
1   ...   80   81   82   83   84   85   86   87   ...   118
Bog'liq
Bolalar adabiyoti.2-nashr Jumaboev M. (1)

Safo Ochil
(1942- yilda tug ‘ilgan)
Safo O c hil 
1942-yilda X o r a z m v ilo y a tin in g Y a ngia riq 
tu m a n id a tavallud topdi. Bog‘ot tum anidagi N a r im o n o v nomli 
m ak ta b d a t a ’lim oldi. T o sh k e n t davlat ch e t tillar pedagogika 
institutining nemis tili fakultetini nemis, o ‘zbek tili va adabiyoti 
ixtisosi b o ‘yicha tam o m la g a n .
Safo O c h iln in g asli kasbi m uallim likdir. U u zoq yillar 
X o ra z m davlat pedagogika institutida o ‘qituvchi, katta o kqituv- 
ch i, d o tse n t, kafedra m udiri lavozim larida m e h n a t qildi. U z o q
yillar , , 0 ‘q itu v c h i“ n a s h riy o t- m a tb a a ijodiy uyining 0 ‘zbek 
tili, a d a b iy o ti va p e d a g o g ik a a d a b iy o tla ri ta h ririy a ti m u d iri 
sifatida faoliyat koTsatdi. Pedagogika fanlari doktori, professor 
Safo O c hil tala b a -y o s h la rn i ilm -fa n n u rla rid a n b a h ra m a n d
qilishga o ‘z hissasini q o ‘s h m o q d a .
S h o irn in g „ U m i d v o r q u s h c h a " , „ K a m a l a k va s u m a l a k “ , 
„ A y t s a m m i yo a y t m a s a m " , „ B u r g u t “ , „ Q a l b g u l s h a n i “ , 
„ M u b o r a k k u n l a r “ , „ Z a m i n s a d o la r i“ , „ O r z u la r k o ‘kidagi 
s h a fa q la r “ , „ I n s o n z iynati o d o b d i r “ , „ M u s ta q illik m a ’navi- 
yati va ta rb iy a asosla ri" n o m li 20 d a n z iyod kitoblari c h o p
etilgan.
Safo O c h iln in g q o ‘s hiqqa ayla n g a n „ O s m o n im iz tiniq 
b o ‘l s i n “ , „ G u l l a r i m " kabi s h e ’rlari u z o q y i ll a r d a n beri 
m am la k a tim iz kichkintoylariga katta q u v o n c h , shodlik ulashib 
kelm oqda. Pedagog-kuychining „ G u lla r im “ s h e ’ri rango-rang 
gullar t o ‘g ‘risida. G u l h e c h q a c h o n o ‘z - o ‘zidan paydo b o ‘l- 
m aydi. G u l o ‘stirm oqchi b o i g a n h a r bir kishi, birin c h id a n , 
m e h n a t k a s h b o ‘l m o g ‘i, i k k in c h id a n , g u lla rn in g nozikligini 
bilishi kerak. M e h n a tg a m a h o r a t q o ‘shilsagina e lning havasini 
keltiradigan, uning quvonchiga q u v o n c h ulashadigan m u a tta r
hidli r a n g -b a ra n g gullarni o ‘stirish m um kin.
275


Sa fo O c h i l n i n g q a h r a m o n i o ‘z i s h i d a n , m e h n a t i d a n
m a m n u n . U pesh an a teri t o ‘kib, astoydil ishlagan. Shuning 
u c h u n u el havas qiladigan, hidlab-hidlab t o ‘ym aydigan, hatto 
„Bulbullarni sayratadigan“ gullarni yetishtirgan. X o ‘sh, m a n a
bu jo z ib a li m israla rg a singdirilgan b o la m e h n a t i d a n kim
faxrlanm aydi, deysiz.
G u l e k a m a n y e r o c h ib , 
S h a m o l silab te b ra ta r,
G u lla rim , o , g u llarim . 
H id ta ra ta r m u a tta r.
B o ‘yi k e ta r to m o sh ib , 
B ulbullarni say ratar,
G u lg a t o ‘la r 
y o 'lla rim . 
G u lla rim , o , g u llarim .
Q ish lo g ‘im n in g ja m o li,
B o‘y c h o ‘zadi niholi.
P o rlo q d ir istiqboli,
G u lla rim , o , g u llarim .
Bu sh e 'rn i o ‘qigan h a r bir o ‘quvchi k o ‘z oldida gulga 
burkangan qishloqlar, k o ‘chalar, hovlilar n a m o y o n b o ‘ladi va 
u bolani gul ekishga ilhom lantiradi. G u l nafosat timsoli. Z ero, 
nafosat tarbiyasi m u r g ‘ak q a lb la rn i y a s h n a ta d i va p o rlo q
istiqbolga u m id tuyg‘ularini shakllantiradi.
S h o i r biladiki, b o la n in g h a y o ti s h e 'r s iz , kuysiz, q o ‘- 
shiqsiz o ‘tm a ydi. Kimki kuy, q o ‘shiq tinglasa va o ‘zi ham
kuylasa, k o ‘ngli to za , fikri tera n , odobli, o ‘qimishli, bilagbon
b o ‘ladi. ,,Q o ‘shiq aytaylik" sh e 'rid a shoir kichkintoylarning 
kuylashga, q o ‘shiq aytishga nechogMik ishtiyoqm andliklarini 
o c h ib beradi:
K eling, j o ‘ralar,
Q o ‘sh iq aytaylik,
O rz u -o ‘yim iz 
Q o ‘sh ib aytaylik, —
kabi m is ra la rd a ezgu niyat va o rz u la rg a e rishish g ‘oyasi ilgari 
s u r i l a d i .
S o ‘z l a r s o d d a , x a l q c h i l ,
l e k i n f ik r s a m i m i y .
M isralarga singdirilgan fikrlar b o la k o ‘nglida iftixor va ra g ‘bat 
t u y g ‘u l a r i n i u y g ‘o t a d i .
D a r h a q i q a t ,
b o l a l a r n i n g o r z u -
u m id la r i, ezgu niyatlari b u y u k , ularga ye tish ish ishtiyoqi 
y a n a d a yuksak. S h u sababli u la r , , O r z u - o ‘y im iz Q o ‘shib 
a yta ylik" deya ba ra lla kuylaydi, dilidagi y a s h irin t u y g ‘u, 
shirin va s a m im iy n iy atla rin i „ B u lo q kabi to s h ib a yta ylik" 
d e b z a vqlanadi.
276


Tabiatni sevish, jonivorlarni parvarish qilish g ‘oyasi Safo 
Ochil ijodida bosh m avzulardan b in hisoblanadi. „ T u sh k o ‘rgan 
b o l a “ , „ S u v “ , 
„ K o ‘k la m q o ‘s h i g ‘i “ , „ M e n , q u y o s h va 
q u sh la r“ , „Q aysar b o la “ , „Поп va tip ra tik a n “ kabi s h e ’rlari 
xuddi sh u m aq sa d g a qaratilgan. B olalarning o ‘yi, fazoviy 
xayolotini shoir tush misolida o ‘ziga xos ifoda qilib beradi. Tush 
k o ‘r g a n b o la q u sh la rg a m e h r i b o n , g ‘a m x o ‘r, s h u n in g d e k , 
ularni sevishga, parvarish qilishga, za ru r b o ‘lib qolsa, ja -
rohatlangan parra n d a la rn in g yaralariga m alh a m q o ‘yib tuza- 
tishga va ularni erkin hayotga qaytarishga tayyor. S hoim ing lirik 
q a h ra m o n i tushida qushchaga g ‘a m x o ‘rlik, m ehribonlik qildimi, 
uning jarohatiga m a lh a m q o ‘ydimi, de m a k, u o ‘ngida h a m o n a
tab ia td a g i ja m ik i p a r r a n d a - y u d a rr a n d a la rg a a n a s h u n d a y
g ‘a m x o ‘rlik qiladi, degan xulosaga keladi va o ‘zining jajiji 
kitobxonini qushni parvarish qilgan q a h r a m o n d a n ibrat olishga 
chaqiradi.
S h o i r h a y o t va t u r m u s h v o q e a - h o d i s a l a r i n i , o d a m l a r
d ilid a g i t u r f a t u y g ‘u l a r n i b o l a l a r tili v o s ita s id a i fo d a la s h g a
h a r a k a t q i la d i. 
U n i n g „ O n a m p a x t a k o r “ s h e ’ri s h u l a r
j u m l a s i d a n .
Bu s h e ’r 1 9 5 5 -y ild a y o z ilg a n b o ‘lib, u n d a
o n a n i n g k e c h a - k u n d u z p a x ta d a l a l a r i d a t i n m a y m e h n a t
q ilis h i, lek in m e h n a t h a q i o lm a s lig i kabi a y a n c h l i lav h a
t a s v i r l a n g a n .
O n a „ 0 ‘tgan yil k o ‘p paxta terdi. Davlat unga N ish o n
b e rd i“ , biroq bola „P ul ber, — desa, Derlar, q o c h -q o c h , 
Bizlar esa O c h , yalong‘o c h ...“ deydi. S h e 'r tili sodda, bola 
fikri sam im iy va teran satrlar ruhiga katta ijtimoiy m a z m u n
singdirilgan. D arhaqiqat, 50-yillarda paxtakor d e h q o n la r qul 
kabi i s h l a t i l a r d i - y u ,
m e h n a t h a q i b e r i l m a s d i . X a l q n in g
tu rm u s h darajasi o ‘ta past edi. Bunday s h e ’rni yozishga o ‘sha 
paytlarda hech kim j u r ’at qilolm agan. Bular shoirning 50- 
yillarda h a m dadil qalam tebratgani, o ‘z fikrini rang-barang 
shakllarda she 'rg a k o ^ h ir g a n in i k o ‘rsatadi.
H ayotda o bzgalarning ijobiy to m o n la r id a n ibrat olib, ularga 
taqlid qilib yashash bolalarga xos odat-fazilat hisoblanadi. Shoir 
s h e ’rlarining ko ‘pchiligi bolaning xuddi shu ruhini ifoda etgan. 
„ K u r a s h c h a n b o la “ ni olaylik. S hoirning t a ’biricha, dardsiz, 
orzu-havassiz bola b o ‘lmaydi. Agar bola oldinga intilsa, hayotda 
n o m chiqarib, d o n g taratib, o ‘tgan avlod-ajdodlarini h a r doim
277


yod aylab yursa, k a m b o ‘lm aydi. S h e ’r q a h r a m o n i j u d a
q a t ’iyatli va bir s o ‘zli. Bola biladiki, bobosi p olvon o ‘tgan. 
K urashda u n in g yelkasi yerga tegm agan. K o ‘plab m a s h h u r
polvonlarni yiqitib, e l-y u rt o ‘rtasida s h u h ra t q o z o n g a n . Bola 
xuddi o ‘sha bobosi kabi p olvon b o ‘lm o q c h i, bobosi kabi el- 
yurtga ta n ilm o q c h i. Bu ijobiy hoi. D e m a k , b o la d a b o boga
o ‘xshab n o m c hiqarishga havas, intilish, talpinish b o r m i, u 
a lbatta, ajoyib inson b o ‘ladi, atrofga o ‘ziga o ‘xshagan dili pok 
in so n la rn i t o ‘playdi, e l- y u r t x izm atiga sh a y b o ‘lib k am ol 
topadi. Z e r o , davrim iz, h a y o tim iz talabi h a m shunday.
O h m va shoir Safo Ochil s h e ’rlarida bolalarni o n a tiliga 
m e h r-m u h a b b a tli qilib tarbiyalash yetakchi m avzulardan biri 
hisoblanadi. T o ‘g ‘ri, biz „qizil im periya“ iskanjasida yashadik. 
Yurtimizda o ‘zbek tili ikkinchi tilga aylanib qoldi. Ollohga shukr
mustaqillikka erishdik. 0 ‘z tilim iz e ’zozlanadigan z a m o n g a
yetishdik. Buni shoir yosh q a h ra m o n tilidan baralla kuylaydi.
K u n la r alia tin g lad im ,
T u n la r alia tin g lad im .
O 'z lig im n i an g lad im ,
0 ‘zbek tilim o ‘z tilim .
Transport vositasi k o ‘paygan hozirgi 
paytda k o ‘c h a la rd a n
o ‘tishda ehtiyot b o ‘lmaslik k o ‘p hollarda k o ‘ngilsiz voqealarga 
olib keladi. Shu sababli oilada, b o g ‘chalarda, m aktablarda y o ‘l 
qoidalarini bolalarga tushuntirish, o ‘rgatish ishlari qizg‘in tus 
olmoqda.
,,Svetofor“ she’ri bolalarning jon-dilidir. Bir necha yildirki, 
u b o l a l a r a s h u la - r a q s d a s ta la r id a , b o g ‘c h a va m a k t a b la r
havaskorlik t o ‘garaklarida, radio va televideniyada kuylanib 
kelinadi. 0 ‘zbek bolalar adabiyotida svetofor h a q id a j u d a k o ‘p 
asarlar yaratilgan. Lekin Safo O c hilning bu asari m isralarining 
ravonligi, m azm undorligi va badiiyligi bilan ajralib turadi. Bir 
o ‘q i s h d a y o q h a r q a n d a y b o la u n i q o ‘sh iq q ilib kuylab 
yuboradi:
U c h o g 'ay n i b o tirm iz , 
H a m jih a tm iz d o im biz.
U c h xil ran g d a n o d irm iz. 
C h o rra h a la r jo y im iz .
Q izil, y ash il, sariq m iz, 
V aqti bilan n u r so ch ar,
K u ch -q u d ratg a qodirm iz. 
U c h ta t o ‘lin oyim iz.
278


Q izil y o n sa, tek tu rin g 
Y ashil y o n sa, tez yuring, 
S ariq y o n sa, eh tiy o t 
C h o ra sin i h a m k o 'rin g .
G a p im iz shu sizlarga, 
Barcha o ‘g ‘il-qizlarga —
D u c h kelm aysiz xatarga 
Q u lo q soling bizlarga.
H a r qaysi shoirda b o lg a n id e k , Safo Ochil ijodida h a m bola 
odobi masalasi yetakchi o ‘rin tutadi. Bola odobli, aqlli-hushli 
b o ‘lsa, q a n d a y yaxshi. Bunday fazilatga ega b o ‘lgan h a r qaysi 
b o la o t a - o n a n i n g , y u r tn i n g b a x ti h is o b l a n a d i. S h o ir n i n g
„ O dobli b o la “ s h e ’rida h a m m a u c h u n za ru r m avzu yoritiladi. 
S h e ’r q a h ra m o n in in g o ‘zi odobli, aqlli, farosatli, salom -alikni 
k an d a qilm aydigan bola sifatida o ‘quvchida yaxshi taassurot 
qoldiradi. Bola qishda qorbobo yasaydi va aqlli, hushli b o ‘lishni, 
salom -alikni kanda qilmaslikni uning q u lo g lg a quyadi. Bolaning 
orzusi yaxshi, tilagi z o ‘r.
D unyoda o ta -o n a kabi m o ‘tabar zot y o ‘q. Kimki o ta -o n a
xizmatini qilsa, duosini olsa, hech q a c h o n kam b o lm a y d i. 
„ O ta -o n a duosi“ s h e ’rida inson u m r b o ‘yi o ta-o n a n in g xizmatini 
qilib, duosini olib yashasa, um rga u m r, baxtga baxt q o ‘shuvchi 
bir c h o ‘qqiga chiqishini shoir t o ‘lib-toshib kuylaydi.
X alqim izda „ E rtaklar — yaxshilikka yetaklar“ , deg a n hikm at 
bor. 
Bu bejiz a ytilm a ga n. O d a td a , e rta k tin g la m a y d ig a n , 
e r t a k n i n g k u c h - q u d r a t i d a n z a v q - s h a v q o l m a y d i g a n b o la
b o ‘lmasa kerak. Negaki, ertak tufayli bola dunyoni aqli bilangina 
e m as, qalbi bilan h a m his etishga o ‘rganadi. S hu bilan birga, 
tashqi d u n y o voqea va hodisalariga h a m javob to p a oladi, 
yaxshilik va yom onlikka nisbatan o ‘z m unosa ba tini ifodalaydi. 
G ‘oyaviy tarbiyaning dastlabki bosqichi h a m ertak orqali amalga 
oshiriladi. H a, ertakning tarbiyaviy jihatlari Safo Ochilning 
„ N o d i r p a h la v o n " , „ Q a l d ir g 'o c h va b e sh ik te rv a ta r h a q id a
e rta k 16, „ T em irchi bo b o va b o y o 6g‘li66 kabi ertak va dostonlarida 
yanada yorqinroq k o 6zga tashlanadi. Jam iki s h e ’rlarida bolalarni 
a ’lo o 'qishga, m e h n a tk as h b o 6lishga, tabiatni sevishga, o n a -
V a tanga m u n o sib o 'r in b o s a r la r boNib ulg'ayishga undaydi. 
Z o ta n , davr, z a m o n talabi h a m shunday. Barkam ol avlod 
qanchalik sog‘lom , yorqin fikrli b o 'lsa , bu o n a -V a ta n boy- 
ligidir.
O lim va shoir Safo O c h iln in g bolalarga bag'ish la n g an
s h e ’riyati m avzu j ih a td a n ra n g -b a ra n g , j a n r la r tu rli-tu m a n . 
Ayniqsa, u V atan, m u q ad d a s z a m in , poklik va halollik, adolat
279


va haqiqat, m e h r-sh a v q a t tuygbularini, tabiat m anzaralarini 
s h e ’r, q o ‘shiq, ertak va dosto n la rid a bolalarga xos til orqali 
jozibali tasvirlaydi.

Download 9,04 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   80   81   82   83   84   85   86   87   ...   118




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish