Maʻlumotlar bazasi boshqarish va dasturlash texnologiyalari fanidan amaliyot darslari

Select id as Raqami, name as F.I.O., birthday as tugulgan_sana, seriya as Pasport_seriya, address as Manzili, age as Yoshi, phone as Telefon_nomeri from employee

2-jadval
Raqami	F.I.O.	Tugulgan_sana	Pasport_seriya	Manzili	Yoshi	Telefon_nomeri
1	Shokirov Alijon Shuhrat o'g'li	1999-09-04	AB0102003	Yakka bog' ko'chasi 1-uy 32-xonadon	20	712024494
2	Yoquvob Boburjon Yunusxonovich	1998-09-03	AA1478521	Gulshan ko'chasi 11-uy 21-xonadon	21	990128585
3	Samandarov Komilboy Sardor o'g'li	1997-03-04	AB8952145	Osiyo ko'chasi 12-uy 35-xonadon	22	974318626
4	Karimov Rasuljon Shokirovich	1997-09-03	AB0105440	Saroy ko'chasi 12-uy 36-xonadon	22	987452145
5	Obodova Shukurjon Karim qizi	1989-09-03	AB8965324	Turkison ko'chasi 10-uy 35-xonadon	30	974514875

Koʻrishimiz mumkinki hosil boʻlgan jadvalimizda ustunlar nomi oʻzbekcha.
Bizga hodimning ismi, manzili va telefon nomerini bitta ustunga joylashtirish va satrlar qoʻshish uchun quyidagicha kod yoziladi.
Select id as Raqami, `Ismi: `+name +` Manzili: `+address +`Telefon nomeri: `+ phone as `Hodim haqida toʻliq maʻlumot` from employee

3-jadval
Raqami	Hodim haqida toʻliq maʻlumot
1	Ismi: Shokirov Alijon Shuhrat o'g'li Manzili: Yakka bog' ko'chasi 1-uy 32-xonadon Telefon nomeri: 712024494
2	Ismi: Yoquvob Boburjon Yunusxonovich Manzili: Gulshan ko'chasi 11-uy 21-xonadon Telefon nomeri: 990128585
3	Ismi: Samandarov Komilboy Sardor o'g'li Manzili: Osiyo ko'chasi 12-uy 35-xonadon Telefon nomeri: 974318626
4	Ismi: Karimov Rasuljon Shokirovich Manzili: Saroy ko'chasi 12-uy 36-xonadon Telefon nomeri: 987452145
5	Ismi: Obodova Shukurjon Karim qizi Manzili: Turkison ko'chasi 10-uy 35-xonadon Telefon nomeri: 974514875

Qidirish amallarini ham bajarishimiz mumkin buni uchun WHERE va LIKE kalit soʻzidan foydalaniladi. Bu operatordan foydalanishning uchta sharti bor

1. 
   Maydonning qiymatini birinchi harfidan solishtirib qidirish.
   
2. 
   Maydonning qiymatini oxirgi harfidan solishtirib qidirish.
   
3. 
   Maydonning qiymatini butun uzunligidan qidirish.
   

Birinchi holda like operatoridan keyin bittalik qoʻshtirnoq ichiga qidirilayotgan birikma yoziladi va undan keyin foiz belgisi (%) qoʻshiladi.
Select id as Raqami, name as F.I.O., birthday as tugulgan_sana, seriya as Pasport_seriya, address as Manzili, age as Yoshi, phone as Telefon_nomeri
from employee
where seriya like `%S `;
natija:

4-jadval
Raqami	F.I.O.	Tugulgan_sana	Pasport_seriya	Manzili	Yoshi	Telefon_nomeri
1	Shokirov Alijon Shuhrat o'g'li	1999-09-04	AB0102003	Yakka bog' ko'chasi 1-uy 32-xonadon	20	712024494
3	Samandarov Komilboy Sardor o'g'li	1997-03-04	AB8952145	Osiyo ko'chasi 12-uy 35-xonadon	22	974318626

Ikkinchi holda like operatoridan keyin bittalik qoʻshtirnoq ichiga foiz belgisi (%) yoziladi va undan keyin qidirilayotgan birikma qoʻshiladi.
Select id as Raqami, name as F.I.O., birthday as tugulgan_sana, seriya as Pasport_seriya, address as Manzili, age as Yoshi, phone as Telefon_nomeri
from employee where seriya like `i% `;
natija:

5-jadval
Raqami	F.I.O.	Tugulgan_sana	Pasport_seriya	Manzili	Yoshi	Telefon_nomeri
1	Shokirov Alijon Shuhrat o'g'li	1999-09-04	AB0102003	Yakka bog' ko'chasi 1-uy 32-xonadon	20	712024494
3	Samandarov Komilboy Sardor o'g'li	1997-03-04	AB8952145	Osiyo ko'chasi 12-uy 35-xonadon	22	974318626
5	Obodova Shukurjon Karim qizi	1989-09-03	AB8965324	Turkison ko'chasi 10-uy 35-xonadon	30	974514875

Uchinchi holda like operatoridan keyin bittalik qoʻshtirnoq ichiga foiz belgisi (%) yoziladi va undan keyin qidirilayotgan birikma qoʻshiladi va yana foiz belgisi (%) yoziladi.
Select id as Raqami, name as F.I.O., birthday as tugulgan_sana, seriya as Pasport_seriya, address as Manzili, age as Yoshi, phone as Telefon_nomeri
from employee where seriya like `%Sh% `;
natija:

6-jadval
Raqami	F.I.O.	Tugulgan_sana	Pasport_seriya	Manzili	Yoshi	Telefon_nomeri
1	Shokirov Alijon Shuhrat o'g'li	1999-09-04	AB0102003	Yakka bog' ko'chasi 1-uy 32-xonadon	20	712024494
4	Karimov Rasuljon Shokirovich	1997-09-03	AB0105440	Saroy ko'chasi 12-uy 36-xonadon	22	987452145
5	Obodova Shukurjon Karim qizi	1989-09-03	AB8965324	Turkison ko'chasi 10-uy 35-xonadon	30	974514875

Keyingi vazifada hodimlarning belgilangan sondagilari haqida maʻlumotlarni chiqazib beruvchi soʻrov yozish belgilansin. Buning uchun limit kalit soʻzidan foydalanamiz
Select id as Raqami, name as F.I.O., birthday as tugulgan_sana, seriya as Pasport_seriya, address as Manzili, age as Yoshi, phone as Telefon_nomeri
from employee limit 3;

7-jadval
Raqami	F.I.O.	Tugulgan_sana	Pasport_seriya	Manzili	Yoshi	Telefon_nomeri
1	Shokirov Alijon Shuhrat o'g'li	1999-09-04	AB0102003	Yakka bog' ko'chasi 1-uy 32-xonadon	20	712024494
2	Yoquvob Boburjon Yunusxonovich	1998-09-03	AA1478521	Gulshan ko'chasi 11-uy 21-xonadon	21	990128585
3	Samandarov Komilboy Sardor o'g'li	1997-03-04	AB8952145	Osiyo ko'chasi 12-uy 35-xonadon	22	974318626

Yuqoridagi soʻrovimizda dastlabki uchta hodim haqidagi maʻlumotlar 7-jadvalga chiqarilgan.
Maʻlumotlar bazasidagi bir nechta jadvallarni birlashtirib natijalarni olishimz ham mumkin. Bunda bizga JOIN yordamchi soʻzi yordam beradi. Bu operatorimiz asosan toʻrta koʻrinishda foydalaniladi:
(INNER) JOIN: Ikkala jadvalda ham mos keladigan qiymatlarga ega bo'lgan maʻlumotlarni qaytaradi.
LEFT (OUTER) JOIN: Chap jadvaldagi barcha maʻlumotlarni va o'ng jadvaldagi mos keladigan maʻlumotlarni qaytaradi.
RIGHT (OUTER) JOIN: Oʻng jadvaldagi barcha maʻlumotlarni va chap jadvaldagi mos keladigan maʻlumotlarni qaytaradi.
FULL (OUTER) JOIN: Agar chap yoki o'ng jadvalda mos keladigan bo'lsa, barcha maʻlumotlarni qaytaradi.
Soʻrovni yozishda bir nechta jadvallarni oʻzaro boʻlagan indeks maydonlar ishlatiladi. Masalan agar employee jadvalidagi maʻlumotlar ekranga chiqariladigan boʻlsa quyidagi koʻrinish hosil boʻladi:
Select * from employee

8-jadval
id	firstname	lastname	surename	birthday	…	district_id	position_id	gender_id
1	Alijon	Sokirov	Shuhrat oʻgʻli	1999-09-04	…	1	2	1
2	Yoqubjon	Boburjanov	Yunusovich	1998-09-03	…	2	1	1
3	Rasuljon	Karimov	Shokirovich	1997-09-03	…	6	5	1
4	Shukurjon	Obodova	Karim qizi	1989-09-03	…	5	3	2
5	Bekzod	Yaxshiyev	Obidjonovich	1987-10-01	…	2	6	1

Koʻrinayotganidek jadvalimizning oxirgi ustunlarida raqamlar qatnashgan bir qarashda bularni nima ekanligini tushunish murakkab. Foydalanuvchiga bu koʻrinishda taqdim etish makbul yechim emas. Shuning uchun yuqorida keltirilgan jadvallarni qoʻshish operatorlaridan foydalanamiz. Bu jadvallarimizning umumiy sxemasi quyidagi rasmda berigan. Yaratgan sxemamizda jadvallar bir-biri bilan indekslar orqali bogʻlangan va join operatorlarimizda ham shu indekslar orqali bir jadvaldan ikkinchi jadvalga murojat qilishimiz mumkin.
Y

uqoridagi sxemaga asossan hodimlarning qaysi tumanda tugʻulgani, millati va jinsi haqida maʻlumotlarni olishimiz uchun toʻrtda jadvalni bogʻlashimiz kerak. Buning uchun biz join operatoridan foydalanamiz. Malasan:
Y
uqoridagi soʻrav select operatoridan keyin employee jadvalidan firstname, lastname, birthday va district, nation, gender jadvallaridan name_uz ustunlarini tanlash koʻrsdatilga. Tanlangan ustunlar bitta jadvalda emas va ularni bir-biriga bogʻlash uchun left join operatoridan foydalanilgan. Bundan employee jadvalimizdagi qoʻshicha jadvalarning identifikatsiyalovchi nomerlari orqali murojat qilinadi.
Natija yuqoridagi rasmda keltirilgan.


Nazorat savollari.

6. 
   SQL where operatori vazifasi ?
   
7. 
   SQL tilida limit operatoridan foydalanishga misollar keltiring?
   
8. 
   SQL tilida like operatoridan foydalanishga misollar keltiring?
   
9. 
   SQL tilida join operatoridan foydalanishga misollar keltiring?