Maʻlumotlar bazasi boshqarish va dasturlash texnologiyalari fanidan amaliyot darslari

1.1-jadval

№	Ob`yektlar
1	Rastalar
2	Mahsulot turi
3	Mahsulotlar
4	Xodimlar
5	Yetkazib beruvchilar

1.1-jadval. “SUPER MARKET” predmet sohasining obʻyektlari.

1.2-jadval
ID	Rasta nomi
1
2
3
4

1.2-jadval. Rastalar obʻyektining xususiyatlari.
Rasta nomlarni va boshqa xususiyatlari aniqlangandan keyin rasta va mahsulotni bogʻlanish jadvalini yaratish kerak.

1.3-jadval
ID	Rasta_id	Mahsulot_id
1
2
3
4

1.3-jadval. Mahsulot turi ob`yektining xususiyatlari.
Mahsulotlar turi belgilangandan keyin mahsulotlarni xususiyatlari boʻyicha jadval yaratish kerak boʻladi.

1.4-jadval
ID	Mahsulot nomi	Miqdori	Ombodagi miqdori	Buyurtma miqdori	Saqlash muddati	Mahsulot narxi
1
2
3
4

1.4-jadval. Mahsulotlar ob`yektining xususiyatlari.
Har bir tashkilotda hodimlar haqida maʻlumotlar ham boʻlishi muhim hisoblanadi.

1.5-jadval
ID	F.I.Sh	Lavozimi	Telefon raqami	Manzili	Ish vaqti	Staji
1
2
3
4

1.5-jadval. Xodimlar obʻyektining xususiyatlari.
Bulardan tashqari mahsulotlarni taʻminotchilari haqida maʻlumotlarni ham saqlab qoʻyish avfzal hisoblanadi.

1.6-jadval
ID	F.I.Sh	Telefon raqami	Manzili
1
2
3

1.6-jadval. Yetkazib beruvchilar obʻyektining xususiyatlari.
Taʻminotchi tamonidan qaysi maxsulot qachon olib kelinganini belgilab qoʻyish muhim hisoblanadi.

1.7-jadval
ID	Mahsulot_id	Yetkazib beruvchilar	Keltirilgan sana	Miqdori	Yetkazib berilgan narxi
1
2
3

1.7-jadval. Yetkazib beruvchilar va mahsulot obʻyektining xususiyatlari.
Quyidagi rasmda aloqalar (ob`yektlar orasidagi munosabatlar)ning ko`rinishi keltirilgan.
“Mohiyat – aloqa” modeli predmet sohani tashkil etuvchi uchta asosiy komponentalardan foydalanib quriladi: mohiyat, atribut, aloqa. Konstruktiv elementlar tarkibida “VAQT” tashkil etuvchisi faqat oshkormas holda ishtirok etishi mumkin. Modelda vaqt, yil, sana va shunga o`xshash atributlar bilan tasvirlanadi.


1.1-rasm. “Supermarket” obyektli modeli elementlari orasidagi obʻyektli munosabatlar.
Modelni qurishda “aloqa” mavjud ob`yektni, jarayonni yoki hodisani, abstraksiyasi sifatida keladi. Atribut mahiyatni xarakterlaridan boʻlib, nom bilan belgilanib, birorta qiymatlar toʻplamidan qiymatlar qabul qilinadi.
“Mohiyat – aloqa” modelidagi bogʻlanishlarga, ikki mohiyat oʻrtasidagi har bir bogʻlanish turiga tegishli munosabatlarni kiritish zarur (binar, ternar.., n-nar).
Loyiha haqidagi axborot diagramma koʻrinishida rasmiylashtiriladi, buning uchun quyidagi belgilar kiritiladi: mohiyat turlari – toʻrtburchak bilan, atributlar-ovallar bilan tasvirlanadi va ular mos mohiyatlar bilan yoʻnalishsiz qirralar bilan bogʻlanadi.
“Mohiyat–aloqa” modeli predmet sohani (PS) faqat aniq bir qismini akslantiradi. Bu holda uni lokal model deyiladi. PS haqida toʻla axborotga ega boʻlish uchun uni yetarli kengroq tekshirish zarur va oldingisini toʻldiradigan lokal modellar qurish kerak. Shundan soʻng lokal modellar birlashtirilib PS haqida bir butun kompozitsion tasvirga ega boʻlamiz.
Misol tariqasida supermarket PSining mohiya – aloqa modeli qurilgan.
Nazorat savollari.

1. 
   Maʻlumotlar bazasini nima ?
   
2. 
   MB boshqarish tizimilari haqida nimalr bilasiz ?
   
3. 
   MBBT ni xususiyatlari ?
   
4. 
   MB ning obyektlari va atributlari ?
   
5. 
   “Mohiyat–aloqa” modeli nima ?
   

2-mavzu: Predmet sohasi uchun relyatsion maʻlumotlar bazasining modelini yaratish.
Ishdan maqsad: maʻlimotlar bazasini boshqarish tizimlarida ishlay olish va ulardan yuqori darajada foydalanish ko`nikmaga ega bo`lish.
Masalani qo`yilishi: tanlab olingan Predmet sohaning xususiaytlarni bilan tanishish va reylatsion MBBTlarni tahlil qilish.
Uslubiy ko`rsatmalar: Ma‘lumotlar bazasini boshqarish tizimi o‘zining ma‘lum ko‘rinishdagi ichki tuzilishiga, amalga oshiruvchi amaliy dasturlarga ega bo‘lishi kerak.
Ma‘lumotlar bazasini lohiyalashda quyidagi tashkil etuvchilarni o‘rganishni taqazo etadi. Obʻyektlar, obʻyekt xususiyatlari, bog‘lanishlar (obʻyekt munosabatlari), vaqt oralig i va hokazolar.
Bu yerda ma‘lumotlar bazasini qurish sohasi sifatida “SUPER MARKET” olingan bo‘lib, ma lumotlar quyidagi obʻyektlarda saqlanadi:

	2.1-jadval
№	Ob`yektlar
1	Rastalar
2	Mahsulot turi
3	Mahsulotlar
4	Xodimlar
5	Yetkazib beruvchilar

2.1-jadval. “SUPER MARKET” predmet sohasining obʻyektlari
Endigi navbatda har bir obʻyektning xususiyatlari boʻyicha alohida ajratib jadvallarga joylashtirib chiqamiz. Bu predmet sohani modelini yaratish uchun MySQL Workbench dasturidan foydalanmiz. Dasturnig xususyiyatlari haqida oldingi darslarimizda atroflicha bayon qilgandik. Shu bilimlarimizdan foydalangan holda modelni yaratishni boshlaymiz.
MySQL Workbench dasturini ishga tushirib quyidagi ketma-ketlikni bajaramiz «File >>> New Model (Ctrl+N) » buyruqi tanlanadi (Agar oldindan tayyorlab qoʻyilgan modelmimizga yangi obʻyektlar qoʻshmoqchi boʻlsak «File >>> Open Model (Ctrl+O) » buyruqi tanlanadi).
2
.1-rasm. MySQL Workbench yangi model ochish oynasi.
Y
angi modelni yaratishni boshlaymiz. Birinchi navbatda modelga nom beramiz buni uchun mydb ni ustiga sichqonchani ikki marta bosamiz.hosil boʻlgan oynadan name maydonchasiga supermarket ni yozamiz.
2.2-rasm. Modelni nomlash oynasi
M
odelning sxemasini yaratishni boshlash uchun AddDiagramm buyrugʻi tanlanadi.
2.3-rasm. MySQL diagrammalar oynasi.
H
ar bir obʻyektimizning atributlarini yaratisni boshlaymiz. Hodimlar boʻlmini oladigan boʻlsak uhaqidagi barcha maʻlumotlarni aks ettirishi kerak boʻladi. Shunday ekan u bir nechta jadvallarda iborat boʻladi. Hodimning passport va ish maʻlumotlarini oʻz ichiga olishi kerak.(2.4-rasmda keltirilgan)
2.4-rasm. Supermerket ishchilar jadvali sxemasi.
S
hu tariqa boshqa obʻyektlarimizni ham xususiyatlari boʻyicha yaratib olamiz.
2.5-rasm. Supermerket maxsulotlar jadvali sxemasi.
Mahsulotlar boʻlmini shaklantirganimizdan keying qadam taʻminotchilar haqidagi maʻlumotlarni ham yaratishimiz kerak boʻladi, chunki qaysi turdagi mahsulotni qachon, kim qanday narxda yetkazib bergani asosiy olmildir. Taʻminotchi korxona haqidagi maʻlumotlarni toʻldirishda oldindan yaratib qoʻyilgan “country”, “region”, “district” jadvallaridan foydalanamiz. Yana yaratish bu mukammal yechim emas va bazamizda ortiqcha maʻlumotlar yigʻilishiga olib keladi. Dasturiy taʻminotimiz yillar davomida ishlashi davomida bu yuklanishning oshib ketishiga olib keladi.
2
.6-rasm. Supermerket taʻminotchi jadvali sxemasi.
Predmet sohani sxemasini hosil qilib boʻlganimizdan keyin uni lokal yoki masofaviy maʻlumotlar bazasiga sinxronizatsiya qilish kerak. Bu haqda oldingi mashgʻulotlarda keltirilgan shuning uchun bunga toʻxtalib oʻtimaymiz.
L
okal bazada yangi predmet sohani nomi bilan maʻlumotlar bazasi hosil qilamiz.
2.7-rasm. Supermarket bazasini yaratish oynasi.
B
azni hosil qilgach MySQL WorkBench dasturida yaratgan sxemamizni shu bazaga sinxron qilamiz. Va quyidagi jadvallar yangi yaratgan bazamizda hosil boʻladi.
2.8-rasm. Supermerket sxemasini bazadagi jadvali.
Nazorat savollari.
1. Yangi model yaratish tartibini aytib bering ?
2. Modelga jadvalning sxemalari qanday qoʻshiladi ?
3. Yaratilgan sxemalarini bazaga yuklash qanday amalga oshiriladi?