Маллаев Зариф

3.4 Jins nazorati.

Ayollar sporti amaliyotida turli jinsiy anomaliyalari bo’lgan shaxslarning musobaqalarda qatnashish holatlari kuzatilgan. Pasportda ko’rsatilgan jinsga gyenyetik jinsning mos kelmaslik hollari ko’p emas. Lyekin sport amaliyotida yolon erkak gyermafroditizmi uchrab turadi. Bunday jinsiy anomaliyali shaxslar astenik tana tuzilishiga ega, baland bo’yli, keng kaftli, qo’l va oyoq mushaklari keskin syezilarli va dinamometrik ko’rsatkichlari yuqori bo’ladi. Ular katta chidamlilik va kuchga ega, yo qatlami va junlari erkaklarnikiga o’xshaydi. Xaraktyerida ham erkaklik syeziladi. YUqorida qayd etilgan barcha hislatlar ularga ayollarga nisbatan ustunlikni belgilaydi va sport musobaqalarida tengsizlikni ko’rsatadi. Shuning uchun 1968 yilda XOK qaysi jinsga tyegishliligini aniqlash uchun jins nazorati (syeks-kontrol) o’tkazilishi haqida qaror qabul qildi. 1972 va 1976 yillardagi Olimpiadalarda barcha sportchi ayollar bu nazoratdan o’tkazildilar. Zamonaviy jins nazorati tibbiy genetika yordamida amalga oshiriladi. Tibbiy genetika va uning vazifalari haqida ikkinchi ma’ruzamizda oydinlik kiritganmiz. Shuni ta’kidlab o’tish kerakki, qaysi jinsga tegishliligini aniqlash uchun genetikada oddiy va qulay usul – insonning somatik hujayralaridagi jinsiy xromatinni aniqlash keng qo’llaniladi. Tekshirish uchun lunjning ichki tomonidan soskob(qirindi) olinadi va pryedmyet oynachasida preparat tayyorlanadi. Shu yo’l bilan preparatdagi jinsiy xromatinga ega bo’lgan hujayralar foizi aniqlanadi. Ayollarda 20-70% epityelial hujayralaridagi jinsiy xromatin bo’lsa, erkaklarning faqat 5% hujayralarida jinsiy xromatin uchraydi. Hujayralardagi jinsiy xromatin nafaqat jinsiy xromasomalar holatiga, balki organizmning gormonal balansiga ham boliq. Jinsiy xromatinnig miqdori jismoniy yuklamalar ta’sirida kamayib, o’z holatiga 1-2 sutkadan keyin keladi.

Jins nazoratini sport turiga saralashning birinchi bosqichlarida o’tkazish kerak. Nazoratning o’zi va uning natijalari sir saqlanishining kafolatlanishi majburiydir. Syeks – kontrol faqat bir marta o’tkazilib, qaysi jinsga tyegishliligi haqida syertifikat (ma’lumotnoma) beriladi. Sababsiz jins nazoratidan o’tishga kelmaganlar ayollar orasida o’tkaziladigan musobaqalarda ishtirok etishlari man qilinadi.