Malakaviy amaliyot ishi

2.Rejalashtirish. 
Rejalashtirish boshqaruv jarayonining birinchi, g‘oyatda mu- 
Him vazifasi boladi. Agar rejali ko‘rsatkichlar yetarlicha asoslan- 
Magan bolsa, tashkilot keyingi bosqichlarda qanchalik yaxshi ish- 
Lanmasin, natija past boladi. Shuning uchun boshqaruvning sifati
Rejalashtirishning to‘g‘ri shakllantirilgan tamoyillariga bogliqdir. 
Rejalashtirish vazifasi quyidagi savollarga javob qaytarishga
Qaratilgan: 
-
Biz hozirgi vaqtda qayerda turibmiz? Menejerlar tashkilot ha- 
Qiqatdan ham nimalarga erishishi mumkinligini aniqlashi uchun,
Tashkilotning uning asosiy sohalari (moliya, xodimlar, marketing,
ITTKI)dagi kuchli va zaif tomonlarini baholashlari kerak; 
— biz qaysi tomonga harakatlanishni xohlaymiz? Menejerlar
tashkilotning atrof-muhitidagi imkoniyatlar va xavflarni baho- 
lab turib, tashkilotning maqsadlari qanday bolishi kerakligini
va ularga erishishga nimalar xalaqit berishi mumkinligini belgi- 
lashlari kerak; 
— buni biz qanday qilmoqchimiz? Menejerlar tashkilot a’zolari
maqsadlariga erishmog‘i uchun nimalar qilishlari kerakligini hal
qiladi. 
Quyidagilar rejalashtirishning tamoyillariga kiradi: 
— obyektlarni ularning muhimliklari bo‘yicha darajalarga
ajratish; 
— rejaning muvofiqligi; 
— rejaning ko‘p variantliligi; 
— ko'rsatkichlarning iqtisodiy asoslanishi; 
— strategik, taktik va joriy rejalarning izchilligi; 
— rejalashtirishni avtomatlashtirilganligi; 
— rejani tashqi muhitning parametrlari bilan moslashtirilgan- 
ligi; 

---

Mustaqil ish
— rejaga bevosita tegishli bolgan shaxslarni rejalashtirish ja- 
rayonida ishtirok etishi. 
Bularga rioya qilish asoslangan rejani ishlab chiqishning maj- 
buriy sharti boladi. 
«Rejalashtirish» vazifasi ko‘pincha maqsadni moljallashdan
boshlanadi. Gap shundaki, agar tizimning maqsadlari berilma- 
gan, tizimning mohiyati asoslanmagan bolsa, ularni belgilash,
ya’ni maqsadni moljallash muhim vazifa boladi. 
Maqsadlar - aniq yakuniy holatlar bolib, u yoki bu subyekt
(tashkilot, jamoa, inson)ning faoliyati unga erishishga qaratiladi.
Maqsadlar tashkiliy munosabatlarni belgilaydi, ularga motivatsi- 
ya va nazorat tizimlari asoslanadi. 
Maqsadlarning ikkita asosiy turlari mavjud: uzoq va qisqa
muddatli. Odatda bir yil yoki kamroq muddatda erishiladigan
maqsadlar qisqa muddatli, uch yil yoki ko‘proq muddatda eri- 
shiladigan maqsadlar uzoq muddatli deb hisoblanadi. Agar zaru- 
rat vujudga kelsa, yana oraliq (o'rtacha muddatli) maqsadlar ham
belgilanadi. 
To‘g‘ri shakllangan maqsadlarni qanoatlantirishlari zarur
bolgan bir necha asosiy talablar mavjud. Ular quyidagicha bo li- 
shi kerak: 
- haqiqiy; 
- egiluvchan; 
- olchanadigan vaqtga qaratilgan; 
- aniq; 
- bir-birlari bilan birga bola oladigan; 
- ta’sirning asosiy subyektlari uchun qulay. 
Boshqaruv tizimida bir necha o‘zaro boglangan maqsadlar
mavjudligida maqsadlar tizimi (daraxti)ni qurish zarurati vujud- 
ga keladi. U maqsadlar iyerarxiyasini, ya’ni umumiylik, ahami- 
yatlilik va maqsadga erishishning izchilligi darajasi bo‘yicha joy- 
lashgan, bir-biriga bo'ysunuvchi maqsadlarning tartibga solingan
majmuasini qurishdan iboratdir. 
Rejalar nima qilish kerakligini ko'rsatuvchi ro‘yxatga ega,

---

Mustaqil ish
qo'yilgan maqsadlarga erishish uchun zarur bolgan ishni baja- 
rishning izchilligi, resurslar va vaqtni belgilab beradi. Shunga
ko‘ra, rejalashtirish quyidagilarni o‘z ichiga oladi: 
- maqsad va vazifalarni belgilash; • 
- maqsadlarga erishish uchun strategiyalar, dastur va rejalarni
ishlab chiqish; 
- zarur resurslarni aniqlash va ularni maqsad va vazifalar
bo‘yicha taqsimlash; 
- rejalarni bajarishi kerak bolgan, ularni amalga oshirish
uchun javobgar bolgan kishilarga yetkazish. 
Umuman rejalashtirish vazifasi zamonaviy tashkilotlarda uch- 
ta darajada bajariladi: strategik, taktik, operativ. 
Strategik rejalashtirishdan taktik, keyinroq esa operativ (odat- 
da bir yillik) rejalashtirish kelib chiqadi, u yetarlicha batafsil
quriladi. Ushbu rejaga muvofiq tashkilot faoliyatining har bir
yo‘nalishi bo‘yicha faoliyatning hajmi belgilanadi. Ishchi kuchi 
va kapital kiritmalarni jalb qilish bo‘yicha rejalar, mahsulot ish- 
lab chiqarish rejalari tuziladi. Yillik reja ishlab chiqarish va so- 
tish rejalarini chorak va oylar bo‘yicha tafsiloti bilan aniqlab
beradi. Bunda har bir bo'linma har oyda sotish va xarajatlar
bashoratlarini aniqlab oladi va o‘z rejalarini ushbu aniqlashlar
bilan moslashtiradi. 
Korxona faoliyatini operativ rejalashtirish ko‘pincha
biznes-reja asosida amalga oshiriiadi. Biznes-rejada tashkilot
rioya qilishi kerak bolgan vaqt oralig‘i ma’lum bolishi kerak
(odatda bir yil). 
Biznes-reja yordamida tadbirkor ma’lum davr ichidagi faoli- 
yati natijalarini baholashi mumkin. Bu rejadan yana kelajakda
biznesni olib borish konsepsiyasini ishlab chiqish uchun foydala- 
nish mumkin. 
Bundan tashqari qarz beruvchilar va sarmoyadorlar biznes- 
ga pullarini kiritishdan avval, biznes-reja bilan tanishishlari dar- 
kor. Bunda ular tadbirkorning ishga doir obro‘si, qarzga xiz- 
mat ko‘rsatish bo'yicha pul oqimlari, kafolatlarni ta’minlanishi

---

Mustaqil ish
va shaxsiy sarmoyaning ulushiga e’tibor qaratishlari kerak. 
Biznes-rejalar asosan quyidagi bolimlarga ega boladi; 
- mahsulot va xizmatlar; 
- marketing; 
- ishlab chiqarish rejasi; 
- boshqaruv va tashkil etish; 
- sarmoya va kompaniyaning yuridik shakli; 
- moliyaviy reja.