Malakasini oshirish instituti tabiat bilan tanishtirish

Poliz ekinlari (
qovun, tarvuz, qovoq
) haqidagi tasavvurlarini aniqlash va
kengaytirish.
Bolaning o’simliklar olami to’g’risida tasavvurlarini kengaytirish. Daraxt, buta 
va o’tsimon o’simliklarning o’ziga xos xususiyatlari haqida tushuncha berish: daraxt 
va butalarning tanasi qattiq, ular ko’p yillik o’simlik hisoblanadi; o’t o’simliklarining 
poyasi esa yumshoq bo’lib, ular bir yillik bo’ladi, ya’ni har yili bahorda o’sib chiqadi. 
Daraxtlarning tanasi bitta, butalarning tanasi esa bir nechta bo’lishi, butalarning 
tanasi daraxtlarnikiga qaraganda ingichka va bo’yi past bo’lishi haqida qiziqarli 
tarzda, ko’rgazmalilik asosida so’zlab berish. 
Bolani manzarali daraxtlar (
chinor, terak
) bilan tanishtirish. Ularning tanasi, 
po’stlog’i va barglarini bir-biriga solishtirish, farqlarini aniqlash, to’kilgan barglarni 
yig’ib, qaysi daraxtniki ekanligini so’rash.
Butasimon o’simliklar (
na’matak, malina
)ni kuzatish, barglarining shakli, 
rangi, mevalariga qarab qiyoslash, nomini aytish, bir-biridan farqlash. 
Bahor tabiatning uyg’onish fasli ekanligi haqidagi tasavvurlarini yanada 
kengaytirish va chuqurlashtirish. Ba’zi daraxtlar (
bodom, o’rik
) avval gullab, so’ng 
barg chiqarishi, ba’zilari esa barg chiqarib (
olma, behi
) so’ng gullashini tushuntirish. 
Ayrim o’simliklarning piyozidan, daraxtlarning qalamchasidan, butasidan 
ko’payishi mumkinligini tushuntirish, maktabgacha ta’lim muassasasi hovlisida erta 
gullaydigan daraxt va gul ko’chatlarini ekish, tagini yumshatish va sug’orishga 
o’rgatish.
Bolaning urug’lardan o’simlik o’stirilishi (
2-3 xil gullaydigan o’simliklar 

---

93 
misolida
), o’simlikning o’sishi va rivojlanishidagi asosiy bosqichlar (
urug’ unib 
chiqishi, yaproqli poya, gul, urug’
), o’simlikni parvarishlash usullari (
chopilgan 
yerga o’tkazish, suv quyish, yerni yumshatish, o’toq qilish, ozuqa berish
) haqidagi 
tasavvurini shakllantirish. 
O’simliklarning tuzilishi, ildiz qismining vazifalari bo’yicha bilganlarini 
aniqlash va kengaytirish: o’simliklar ildizlari orqali oziqlanadi, ildiz suvni, ozuqa 
moddalarni shimib oladi, tanasi orqali shoxlariga, yaproqlariga, gullaridan mevalarga 
o’tkazadi. O’simliklarning o’sishi uchun havo, suv, quyosh, ozuqali tuproq zarurligini 
amaliy tajribalar orqali tushuntirish. 
Bolaga o’simlikka zaruriy sharoit yetishmayotganligini bildiruvchi alomatlar 
haqida qisqacha ma’lumot berish: yorug’lik kam bo’lganida o’simlik yorug’lik 
tomonga cho’ziladi, uning yaproqlari va poyasi oqaradi, ozuqa moddasi kam 
tuproqda o’simliklar sekin o’sadi, issiq bo’lmasa urug’ unmaydi, barglar yozilmaydi, 
suv bo’lmasa o’simliklar qurib qoladi. 
Tabiat burchagida ―qishki poliz maydonchasi‖ barpo etish: rayhon, piyoz, 
sarimsoq, turli ko’katlar ekish, unib chiqishini kuzatish va parvarishlash.
Mehnatga 
va unda ishtirok etishga bo’lgan ishtiyoqni tarbiyalash.
Yozning dastlabki oylarida mevali daraxtlar, polizdagi sabzavotlar, gulzordagi 
o’simliklarning rivojlanishidagi o’zgarishlar kuzatiladi va bolani ekinzordagi 
o’simliklarni parvarish qilishda yordamlashishga o’rgatiladi.
O’simliklar bilan bevosita muloqot qilishning xavf-xatari to’g’risida 
ogohlantirish. 
Ayrim 
o’simliklarni bilmay turib (
zaharli 
zamburug’lar, 
qo’ziqorinlarni
) iste’mol qilish xatarli ekanligi haqida alohida tushuntirish.
Bolaning ilk ekologik madaniyatini tarbiyalashda davom etish. Tabiatga zarar 
yetkazmaslik, ekologiyani buzmaslik (
tevarak-atrofni iflos qilmaslik, hayvon va 
qushlarga ozor bermaslik, uyalarini buzmaslik, o’t-o’lanlarni bosmaslik, daraxt 
shoxlarini sindirmaslik, gullarni yulmaslik, buning oqibatida gullar, kapalaklar yo’q 
bo’lib ketish
i)ni tushuntirish. 
Gullaydigan madaniy (
rayhon, kartoshkagul, chinnigul
) o’simliklar; o’t 
o’simliklar (
qoqio’t, lolaqizg’aldoq, boychechak, moychechak haqidagi bilimlarini 
mustahkamlash
) va dorivor o’simliklar (
sachratqi, bargizub, otquloq
) bilan 
tanishtirish. Ularning nomlari va ranglarini to’g’ri aytishga o’rgatish. SHu bilan birga 
bolaning e’tiborini barglarning shakliga, poyasi va gullaridagi farqlarga, ularning
shifobaxsh xususiyatlariga qaratish. 
Xona gullari fikus, yorongul, navro’zgul haqidagi bilimlarini mustahkamlash 
va aloe,
 
koleus bilan tanishtirish, ularni parvarish qilish yo’llarini, ko’chirib 
o’tqazishni tushuntirishni davom ettirish.