Maktabgacha yoshdagi

 
21-rasm.
Sfinks.
22-rasm.
Kentavr.
Xayolning 
orzu va fantaziya
kabi shakllari farqlanadi. U ham 
mustaqil tarzda yangi obrazlar yaratishdan iboratdir, lekin or-
zu hamisha kelajakka qaratilgan bo‘lib, kishining istaklarini ifo-
dalaydi. Ijodiy xayoldan farqli orzu ayni vaqtdagi faoliyatga be-
vosita kiritilmagan bo‘ladi. Orzu qilishning ikki xili: 
foydali va 
zararli
(quruq so‘zlar) orzular bo‘ladi. Ma’lum maqsadga intilgan 
kishilarning orzulari butunlay boshqacha xarakterga ega bo‘ladi. 
Fantaziya «go‘yo» degan so‘z yordami bilan o‘yinga olib kirilgan 
xayoliy vaziyatdir. Fantaziya o‘yin faoliyatining dasturi sifatida 
namoyon bo‘la oladi. Masalan, bola go‘yoki o‘zini shifokor hisob-
lab kasallarni davolaydi.
Xayol sifatlari
Xayol odatda kechinmalarga boy bo‘ladi. Xayolda tasvirlana-
digan yorqin manzaralar ko‘pincha yuksak ta’sirchanlik oqibati-
da vujudga keladi. Qo‘rquv tuyg‘usi kishini xayoliy xavf-xatarlar-
ni tasavvur etishga majbur qiladi va aksincha bu xavf-xatarlarni 
xa yol qilish qo‘rquv tuyg‘usini ko‘p marta kuchaytirishi mumkin. 
Bu narsa quvonch yoki qayg‘u emosiyalariga ham taalluqli dir. 
Xayol ularni kuchaytiradi, bu kechinmalarning o‘zi esa xayol-
ni kuchli ravishda ishlashga undaydi. Kuchli va faol xayol surish 
buyuk mutafakkirga xos zarur narsalardir.

---

168
Faktlar, hodisalar va voqealarni noaniq ko‘rsatish, bo‘rttirib 
yuborish, yoki kamaytirishga moyillik ko‘pincha xayol ustidan 
nazoratning yo‘qligi tufayli yuz beradi. Bu sifat ayrim bolalarda 
mavjud bo‘lib ular yolg‘on gapirganlarida ba’zan haqiqiy narsa bi-
lan xayoldagi narsani aralashtirib yuboradilar, lekin yillar o‘tishi 
bilan to‘g‘ri tarbiyalangan bolalardagi bu kamchilik yo‘qoladi. 
Bunday sifat katta yoshdagi kishida avj olsa ancha yomon bo‘ladi. 
Bu kishi o‘ziga-o‘zi baho berishda, haqiqatda o‘zida yo‘q ustun-
lik mavjud deb, tasavvur qilishi mumkin. Bunday kishi o‘z kam-
chiliklarini sezmaydi va atrofdagi kishilar nafratini qo‘zg‘atuvchi 
maqtanchoq bo‘lib qolishi mumkin. Aksincha ong tomonidan na-
zorat qilib turiladigan xayol o‘z-o‘zini tanqidiy baholashga yor-
dam beradi. Chunki kishi o‘zining qanday bo‘lmoqchi ekanligini 
aniq tasavvur qiladi.