Maktabgacha yoshdagi

krizis
(inqiroz) davri
deb ataladi. Psixik taraq-
qiyotning ana shun day inqiroz davrlari bir xil sharoitda yashay-
digan hamma bolalarda aniq bir yosh davrida maydonga keladi. 
Shuning uchun bolalar psixik taraqqiyotida paydo bo‘ladigan in-
qiroz davrlari hamma bolalarni ma’lum yosh davrlariga ajratish 
imkoniyatini beradi.
Bolalarni turli yosh davrlarga ajratishda turlicha fikrlar ju-
da qadim zamonlardan beri fanga ma’lumdir. Sharq mutafakkiri 
Abu Ali ibn Sino ham bolalikni quyidagi davrlarga ajratgan:
1. Podshohlik davri – 5 yoshgacha. 
2. Qullik davri – (6–12 yoshgacha). 
3. O‘rtoqlik, do‘ stlik davri deb bolaning keyingi taraqqiyoti 
davrini nazarda tutgan. 
Podsholik davrida bolaning yoshligi, uning aytganini kattalar 
tomonidan bajarilishini, bolaning «shirin» qiliqlari, gaplari bi-
lan kattalarni o‘ziga rom qilishini e’tiborga olinadi. 6–12 yosh-
gacha bo‘lgan davrda bolani xulq-atvorga o‘rgatish, kishilar bilan 
o‘zaro munosabatlarda qoida-qonunlarga bo‘ysunish, mehnatga 
o‘rgatish, unga nisbatan ijobiy munosabatni shakllantirish, bilim 
olish, o‘qish, o‘rganish, mehnat qilishda qiyinchiliklarga bardosh 
berish, kattalarning mehnatini qadrlash kabilarga muhabbat ru-
hida tarbiyalashda bolaga nisbatan e’tibor qaratgan. 

---

238
Do‘stlik davrida esa bolaga do‘stlarcha munosabatda bo‘lish, 
ularni hurmat qilish, qilgan ishlarini qadrlash, munosabatlarda 
samimiy bo‘lish lozimligi nazarda tutiladi. 
Shveysariyalik psixolog J. Piaje bola-
ning aql-idrokiga xos bo‘lgan xususiyat-
lariga qarab: 
1) sensomotor intellekti (0–2 yosh-
gacha); 
2) operatsiyalardan ilgari tafakkur 
dav ri (2–7 yoshgacha) 
3) aniq operatsiyalar davri (7–12 
yoshgacha); 
4) rasmiy operatsiyalar davri deb 
ajratadi. 
Fransuz olimi, psixolog A. Valon 
bolaning jismoniy rivojlanishga qarab 
(homilaning ona qornidagi davri, impulsiv harakat davri – 0–6 
oygacha, his-tuyg‘u davri – 6 oydan 1 yoshgacha; sensomotor 
dav ri – 1–3 yoshgacha; shaxsga aylanish davri – 3–5 yoshgacha; 
farqlash davri – 6–11 yoshgacha; jinsiy yetilish va o‘spirinlik dav-
ri (12–18 yoshgacha) deb ajratgan.
Bola tug‘ilgandan to maktabga borguncha bo‘lgan vaqt mobay-
nida o‘z boshidan uch xil o‘zgaruvchan sharoitni kechiradi. Bir 
yoshli davr, uch yoshli davr va yetti yoshli davr sharoiti bir-biri-
dan keskin farq qiladi. 
L.S. Vigotskiy yosh davrlarga ajratishning ilmiy manbai rivoj-
lanishni vujudga keltiruvchi psixik yangilanishlarga tayanadi va 
bolalikni quyidagi bosqichlarga ajratadi:
1. Chaqaloqlik davri – 2 oygacha bo‘lgan davr inqirozi.
2. Go‘ daklik davri – 2 oylikdan 1 yoshgacha bo‘ lgan davr, 
1 yoshdagi inqiroz. 
3. Ilk bolalik davri – 1–3 yoshgacha, 3 yoshdagi inqiroz.
4. Maktabgacha davr –3–7 yoshgacha, 7 yoshdagi inqiroz.
5. Maktab yoshi davri – 8–12 yoshgacha, 13 yoshdagi inqi-
roz.
6. Pubertat (jinsiy yetilish) davri –14–18 yoshgacha, 17 yosh-
dagi inqiroz.