Maktabgacha yoshdagi

irodaviy harakatlar
deb ataladi. Kishi 
suv ichgisi kelib stakanga qo‘l uzatdi va unga suv quyib ichdi. Bu 
garchi bajarish qiyin bo‘lsa ham aniq maqsadga qaratiladi shu saba-
bali irodaviy harakatdir. Har bir kishining qandaydir qiyinchilik-
larni, qo‘yilgan maqsad yo‘lida g‘ov bo‘lib turgan to‘siqlarni yengi-
shi, lozim bo‘ladigan harakatlarni amalga oshirishiga to‘g‘ri keladi. 
Bu harakat chinakam irodaviy harakatlar deyiladi. Ularda ong-
ning ishlashi bilan bog‘liq shaxsiy faollik namoyon bo‘ladi. Kishi-
ning o‘z oldiga qo‘yilgan maqsadiga erishish uchun ichki va tashqi 
to‘siqlarni yengish vaqtida vujudga keladigan psixik jarayon iro-
da deb ataladi. Kishi yengadigan tashqi to‘siqlar deganda ishning 
o‘ziga xos qiyinchiliklari, uning murakkabligi, har xil xalal berish-
lar, boshqa kishilarning qarshilik ko‘rsatishi, ishning og‘ir sharoit-
lari va shu kabilar tushuniladi.
Ichki to‘siqlar kishi o‘zini ishlashga, charchoqni, bajari-
lishi kerak vazifasiga aloqasi bo‘lmagan boshqa biror narsa bi-
lan shug‘ullanish istagini yengishga majbur qilish, qiyin vaqtda 
belgilangan narsani bajarishga xalal beradigan shaxsiy mayllardir. 
Ichki to‘siqlarga zararli odatlar, mayllar, istaklar kiradi. «Iroda» 
termini deganda shaxsning qiyinchiliklarini yengib aniq maqsad-
ni ko‘zlab harakat qilish qobiliyati tushuniladi.
Zo‘r iroda bu biror narsani qilishga intilish va unga erisha
oli sh gina emas balki zarur bo‘lib qolganda o‘zini biror narsadan 
voz kechishga majbur qila olish hamdir. Iroda shunchaki istak va
uning qondirilishi emas, balki bu ham istak, ham uni to‘xtatilishi, 
ayni vaqtda undan voz kechish hamdir.
Kishi hayotida irodaning ahamiyati nihoyatda kattadir. Ilro-
da oddiy kundalik hayotda, ayniqsa, katta qiyinchiliklarni yen-
gishga to‘g‘ri keladigan qiyin paytlarda zarur bo‘ladi. Iroda ning 
o‘ziga xos ko‘rinishlari shaxsning tavakkalchilik vaziyatida-
gi xatti-harakatida ko‘rinadi. O‘ziga mahliyo qiluvchi maqsadga 
erishish yo‘lida xavf-xatar, yo‘qotish dahshati, muvaffaqiyatsiz-
lik bilan hamohang, ogoh, dadil harakat