Maktabgacha yoshdagi bolalarning ekologik madaniyatini rivojlantirishning zamonaviy mexanizmlari

M.A.Sharg’ayev
“Insonningg ekologik 
ta’lim va tarbiyasini uning bachadoni rivojlanishidan boshlash 
kerak…bolalarni go’daklikdan emas, balki undan ancha oldinroq boshlash 
lozim” deb aytgan bo’lsa, 
R.Levina
esa maktabgacha yoshdagi bolalarning 
ekologik ta’limi maktabgacha ta’lim muassasasiga kelgan onidanoq ya’ni 2-3 
yoshligida ekologik bilimlarni o’rgatish lozimligini aytib o’tgan. 
Zamonaviy ekologik ta’lim Rossiyada maktabgacha pedagogikaning 
alohida yo’nalishi sifatida bir nechta asosiy tarkibiy qismlar asosida 

---

shakllanadi va boshqa mamlakatlarning ekologik ta’limidan sezilardi 
darajada farq qiladi.
Birinchidan,
rus pedagogikasi uchun an’anaviy (K.Ushinskiy, 
V.Suxomlinskiy, L.Tolstoy) bolalarning tabiat bilan yaqin aloqasiga, 
kuzatishlariga, ekskursiyalarga asoslangan yondashuvlar hisoblanadi. Bu 
yondashuvlar bolaning axloqiy tamoyillarining rivojlanishini – tabiat 
go’zalligini ko’rish, uni sevish, his qilish va tushunish qobiliyatini hamda 
bolaning kognitiv qiziqishlarini rivojlantirishga xizmat qiladi. 
Ikkinchidan,
xalq an’analari. Turli xalqlarning xalq og’zaki ijodi, xalq 
bayramlari, belgilari, o’yinlari, ertaklarida hamda odamlarning tabiatni idrok 
etish, unga bo’lgan munosabati, tabiat boyliklaridan foydalanishning o’ziga 
xos xususiyatlari o’z ifodasini topgan. Bundan tashqari, “inson-tabiat” 
o’rtasidagi munosabatlar xalq amaliy san’atida yaxshi kuzatilgan. 
Maktabgacha yoshdagi bolalarning ertaklarga, o’yinlarga, topishmoqlarga 
bo’lgan qiziqishi ekologik ta’lim maqsadida turli madaniyatlar 
elementlaridan foydalanishni ayniqsa istiqbolli qiladi.
Uchinchidan,
jahon tajribasi. Hozirgi kunda rus xalqlarida eng keng 
tarqalgan usul bo’lib, bolaning hissiyotlariga, tabiatni ko’rish va kuzatish 
qobiliyatiga, uning xilma-xilligini bilish qobiliyatiga ta’sir o’tkazadigan 
Amerika dasturidir. Eng keng tarqalgan dasturi “Mo’jiza tuyg’usi” dasturi 
bo’lib, uning elementlari maktabgacha yoshdagi bolalarning yoshiga mos 
bo’lib, dastur elementlari sodda, tushunarli va bolalarni qiziqtira oladigan 
elementlardan tuzilgan. Ushbu tendensiyaning taniqli vakillaridan biri bu 
Jozef Korneldir. Xorij tajribalari har doim ham rus xalqining an’ana va 
udumlariga mos kelavermaydi, shuning uchun ular mahalliy maktabgacha 
ta’lim muassasalarining sharoitlariga mos tarzda moslashtirib qo’llaydilar.