Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasi

Ba’zi bolalar ota-onasi aytganini qilishmasa polga yotib olib yig‘lashadi.

Savol: Bunday hollarda nima qilgan ma’qul? Bu hol meh- monda, bog‘chada, do‘konda tez-tez yuz berib tursa ota-ona- ga qanday maslahat berar edingiz? O‘jar va qaysar bolalar bilan ishlash tarbiyachiga qanday qiyinchilik tug‘diradi?

JAVOBLAR:

Maktabgacha (3—6 yosh) davri

1. 
   Nigoraning onasi noto‘g‘ri yo‘l tutyapti. Bunday tarbi- ya usulida Nigorada mehnat qilishga ishtiyoq yo‘qolib keti- shi mumkin. Ona va qiz birgalikda biror ishni boshlab, qiziga o‘rgatib, sabr bilan malaka hosil qilishi kerak. Qizining har bir bajargan ishining natijasini baholashi kerak.
   
2. 
   5—6 yoshli bolalar o‘z oila a’zolarining rasmini chizishni yaxshi ko‘rishadi, yoqtirmagan yaqinlarini xunuk qilib chizadi- lar. Sanjar bilan ishlashda tarbiyachi juda ehtiyotkor bo‘lishi, garchi ular hukmga (ayblashga) loyiq bo‘lsalar ham ularni yo- monlamasligi kerak. Bu yoshdagi bolalar o‘z yaqinlari haqida- gi o‘zgalar fikriga e’tibor bilan qaraydilar. Bola uchun o‘z ya- qinlari doimo yaxshi odamligicha qoladi.
   
3. 
   Kim? Nima? Qanday? kabi savollar 3—4 yoshli bolalar­ga xos. Bu yoshda biror narsa haqida ma’lumot olishga intilish kam, shuning uchun javobni oxirigacha eshitmay ketib qoladi- lar. Tarbiyachi bunday bolalar bilan erinmay ishlashi, izohlab, tushuntirib berishi kerak.
   
4. 
   Bu fikr noto‘g‘ri. Bolada hali hayot tajribasi yo‘q. Lekin xayol (fantaziya) bola hayotida asosiy rol o‘ynaydi. U hamma o‘yinlarga xayolan kiradi. Kattalar bolalarning xayoliy va haqi- qiy harakatlarini nazorat qilib turishlari kerak.
   
5. 
   To‘g‘ri, gapga quloq solib o‘tirish, gap tashish, katta- lar suhbatiga aralashish odobsizlik ekanligini ona tushunti- rishi kerak. Bunday holatlar ko‘pincha kattalarning farzand-
   

442





lariga e’tibor bermasligi, o‘z tashvishlari bilan bo‘lib qolishlari natijasida yuzaga keladi. Madina kattalar e’tiboriga tush ishni xohlayapti. Bunday paytlarda qizchaga biror ish buyurish va uni albatta maqtash lozim.

6. 
   Agar bola tarbiyachining ogohlantirishlariga ham quloq solmasa, hamma bolalar uyqudan turganda uni turg‘izmaslik; «Hamma bolalar uxlayotganda cen to‘polon qilding, sen char- chading, hali dam olib bo‘lmading, yana biroz yotasan» — de- yishi mumkin. Shunda bola keyingi safar vaqtida uxlashga, hech bo‘lmaganda tinch yotishga harakat qiladi.
   
7. 
   Bunga sabablar ko‘p. Ular: o‘yinchoqning nimadan ya- salganini bilishga, nima uchun, qanday qilib yurayotganini bi- lishga intilish va o‘yinchoqni to‘g‘ri o‘ynash, ehtiyot qilish, as- rash kabilar o‘rgatilmaganligidadir.
   
8. 
   Amalga oshmaydigan narsalar bilan qo‘rqitish mumkin emas. Bunday hollarda bolada kattalar gapiga quloq solmaslik odatini kattalar o‘zlari bilmagan holda hosil qilib qo‘yadilar va o‘zlari nega meni bolam quloqsiz, deb nolib yuradilar.
   
9. 
   Bola endi atrof-olam bilan tanishayotganda, yangilikka duch kelganda unda hayron qolishdan tashqari shu narsaga qi- ziqish ham uyg‘onadi. Ba’zan kattalar o‘zlarining boshqacha holatlari, ovozlari, tashqi ko‘rinishlari bilan bolani shu nar- sadan qo‘rqitib qo‘yadilar. Keyinchalik bola qo‘rquv vaqtida kuchli hayajonlanishni boshidan kechiradi. Tez-tez qo‘rquv hissini boshidan kechirish bolaning ham jismoniy ham psixik rivojlanishiga ta’sir qiladi. Kattalar bolalarda ehtiyotkorlikni unutmagan holda erkinlik va botirlikni tarbiyalashlari lozim.
   

Ota-onalar va maktabgacha ta'lim muassasalari tarbiyachilari uchun bolaning iqtidorini erta aniqlash bo‘yicha so‘rovnoma va

metodikalar.

Bola bilan aloqa o‘rnatish va ixtiyoriy xulq-atvorning rivojlanish darajasini aniqlash metodikasi