Maktabgacha yoshdagi bolalar psixologiyasi

Bevosita erkak va ayollar xulq-atvorini kuzatish orqali, va shuningdek, san’at orqali bola psixologiyasiga ayol va erkakning


392





yurish-turish tarzi singib boradi. Birinchi navbatda bola ayol va erkaklarning kiyimida va o‘zini tutishida tashqi farqni aniq^- laydi. Insonning shaxsiy xususiyatlarini bola ba’zida ma’lum jins xislati deb qabul qiladi. Masalan, kuzatishlarda besh yosh- li o‘g‘il bola tanish bo‘lgan yosh erkak kishiga taqlid qila bosh­laydi, bolaning bunga g‘oyatda berilganini ko‘rgan erkak kishi hazillashib: «Haqiqiy erkak, mana bunday qilishi kerak» deb chaqqonlik bilan va ko‘z zo‘rg‘a ilg‘aydigan harakat bilan boshi- ni orqaga tashlaydi. Haqiqiy erkakning bunday fazilatidan hay- ratlangan bola boshini uzluksiz orqaga tashlaydigan bo‘ladi.

Bola barcha narsaga taqlid qiladi: atrofdagilarga foyda keltiradigan axloq qoidalari turlariga, kattalar uchun andaza bo‘lib qolgan ijtimoiy zararli odatlarga (so‘kishlar, chekish va boshqalar). Bola hali bu «botirlik ramzlaridan» amalda foyda- lanmasada, ularni o‘yin mundarijasiga kiritadi.

Jinsga mansublik va o‘yinda rol tanlash. Maktabgacha yosh­da o‘g‘il va qiz bolalarning o‘zaro munosabatlarida farq pay­do bo‘ladi va rivojlana boshlaydi va o‘z jinsiga mansub bolalar­ga nisbatan go‘yo samimiy adolatsizlik aniqlanadi: o‘g‘il bola o‘g‘il bolalarni tanlaydi, qiz bola qizlarni. O‘zligini anglash ri- vojlanadi va uning asosiy tarkibiy qismi sifatida o‘zini o‘g‘il bo- la — erkak yoki qiz bola — ayol sifatida his qilish paydo bo‘ladi.

«Oila» o‘yinini o‘ynashda ham bolalar o‘z jinslaridan kelib chiqqan holda rol tanlaydilar. O‘yin paytida bolaning emotsio- nalligi namoyon bo‘ladi va ayol yoki erkakka mos keluvchi yu- rish-turish tarzi o‘rganiladi. Qiz bolalar yuzaga kelgan vaziyat- ga tezroq ko‘nikadilar, yangi sharoitga xotirjamroq, tezroq va osonroq kirishadilar. O‘g‘il bolalar ko‘p shovqin ko‘tarishadi. Rolli o‘yinlarda o‘g‘il bolalar kattalarga taqlid qilib, haydovchi, kosmonavt, harbiy askarlar rolini tanlaydilar, qizlar bo‘lsa ona, shifokor, tarbiyachi rolini o‘zlariga oladilar.

Tanlangan rollar har xil jinsdagi bolalarning ijtimoiy in- tilishlarini aks ettiradi. O‘g‘il bolalar qiziqishlari texnikaga, g‘alabaga, yutuqqa va peshqadamlikka yo‘naltirilgan musobaqa o‘yinlariga qaratilgan. Kuchli, jasur va tashabbuskorlarni o‘g‘il bolalar lider deb qabul qiladilar. Oila muhiti o‘yinlari ko‘pincha qiz bolalar o‘yinida aks etadi. Qiz bolalarning qizi-


393