140
bolalarga topshirib, o‘zi ularga yo‘l-yo‘riq ko‘rsatib turadi.
Qanday o‘yin tanlashga kelganda ko‘pincha tarbiyachining
so‘zi hal qiluvchi rol o‘ynaydi. Tarbiyachi rejada ko‘zda
tutilgan o‘yinni taklif qiladi. Shu bilan
birga bolalarning orzu-
istaklariga ham quloq solishi va imkoniyati boricha ularning
aytganini qilib, bolalarning eng sevimli o‘yinlarini tashkil etib
turishi kerak.
Vazifalarni taqsimlash ham bolalarning faol ishtiroki bilan
amalga oshiriladi, yetakchilarni ham ularning o‘zlari tanlaydi-
lar. Bunda sanoq o‘yinidan tashqari boshqa metodlardan ham
foydalaniladi. Masalan, bolalar davra qurib turadilar,
davra-
ning o‘rtasida tarbiyachi bo‘ladi. Uning qo‘lida turgan cham-
barakning gardishiga tashqi tomondan bir chiziq tortilgan
yoki katta nuqta qo‘yilgan bo‘ladi. Tarbiyachi chambarakni
barmoqlari bilan xuddi pirpirak singari aylantirib turib
qo‘yib yuboradi. Chambarak aylanishdan to‘xtab yiqilganda
undagi nuqta yoki chiziqcha kimga qarab turgan bo‘lsa, o‘sha
onaboshi bo‘ladi. Shuningdek, doira o‘rtasida polga qo‘yilgan
keglini aylantirish mumkin. Aylanishdan to‘xtagach, uning
cho‘qqisi kimga qarab qolgan bo‘lsa, o‘sha onaboshi bo‘ladi.
Yana shunday metod ham mavjud. O‘yinda
qatnashayotgan
bolalardan birontasining ko‘zi boylanadi; u doira markazida
birnecha bor aylanganidan keyin to‘xtaydi va qo‘lini oldinga
uzatib yuqorida aytilgan vazifani kim bajarishini ko‘rsatadi.
Shunga o‘xshagan yana rang-barang metodlar mavjud bo‘lib,
ulardan mohirona foydalanish zarur.
Tarbiyachi o‘yinni tushuntirar ekan, bolalar tomonidan
uning qanday o‘tishini bilib olinishiga, bolalar personajlarning
xususiyatini hamda harakat metodlarini tasavvur etishlariga,
o‘yin qoidasini anglab olishlariga erishadi. Murakkab o‘yinlarni
dastlab tushuntirgan vaqtda uning eng qiyin joylarini ko‘rsatib
berish kerak, o‘yin qismlarini bajarib ko‘rsatish lozim. O‘yinni
takroriy ravishda tashkil etgan vaqtda uning mazmunini,
qonun- qoidalarini va borishini
bolalarga yo tarbiyachining
o‘zi eslatadi, yoki bu ishni o‘yinda qatnashayotgan bolalarning
birontasiga topshiradi.
141
Ayrim ko‘rsatmalarni tarbiyachi o‘yin davomida ham berib
boradi: qisqa-qisqa ogohlantirishlar berib qoida buzulishining
oldini oladi, haddan tashqari faol bolalarni tinchlantiradi, sust-
kash bolalarga dalda beradi, bor
kuchini ishga solib harakat
qilishga o‘rgatadi. Tarbiyachi o‘yinda qatnashayotgan har bir
bola katta natijalarga erishishi mumkinligini, buning uchun u
butun irodasini ishga solib halol o‘ynashi lozimligini, koman-
daning muvaffaqiyati shaxsiy natijalarga bog‘liq ekanini har bir
bolaning ongiga singdirishga harakat qiladi. Yetarli darajada
chaqqonlik ko‘rsata
olmayotgan, bo‘shroq bolalarga nisbatan
xayrixohlik bilan munosabatda bo‘lmaslik hollarining oldini
olishga harakat qilgan tarbiyachi har bir bolaning imkoniyat-
lariga xolisona baho beradi.
Komanda bo‘lib o‘ynaladigan o‘yinlarda o‘yin natijalarini
yakunlash va g‘oliblarni aniqlash muhim tarbiyaviy ahamiyatga
egadir. Tarbiyachi ijobiy natijaga erishish uchun qoidaga bino-
an harakat qilish muhim ekanligini bolalar tushunib olishlari-
da yordam beradi. Masalan, agar
komandadagilardan birortasi
estafetani uzatish qoidasini buzsa (aytaylik, vaqtidan oldinroq
yugurib qolsa), komandaga jarima bali yoziladi yoki komanda
yutqizgan hisobl anadi; o‘sha komanda marraga hatto birinchi
bo‘lib kelsa ham unga mag‘lubiyat yoziladi. Har bir o‘yinning
o‘z qonun qaidasi mavjud.
Albatta, bunday jazoning qay darajada qattiq bo‘lishi o‘yin
qoidasi nechog‘lik buzulganligiga bog‘liq bo‘ladi. O‘yinning
borishiga yoki o‘yin natijasiga kattagina ta’sir o‘tkazishi mumkin
bo‘lmagan harakatlar (signal berilishidan ilgariroq harakat
boshlab yuborish, raqib harakatini ongli ravishda to‘xtatib
turish, qo‘pollik); o‘yin qoidasini ancha buzuvchi harakatlar
hisoblanadi. Start chizig‘idagi qoidalarning sal-pal buzulishi
yoki raqib harakatining beixtiyor to‘xtalishi o‘yin
qoidasining
jiddiy buzulishi deb hisoblanmasligi kerak. Bunday xatolar
o‘yin natijalari yakunlanganda va turli komandalar egallagan
o‘rinlarini taqsimlashda qat’iy baholarga tas’ir etmasligi kerak.
Har bir bola o‘yin qoidalariga rioya qilib o‘ynashi kerak.
142
Bolalarning o‘yin vaqtidagi xulq-atvoriga to‘g‘ri baho beri-
lishi tarbiyaviy maqsadlarda g‘oyat muhim ahamiyat kasb etadi.
Tarbiyachi bolalarning u yoki bu xatti-harakatlariga o‘z muno-
sabatini jiddiy ravishda asoslab berishi, o‘z bahosining to‘g‘ri
ekanligiga ularni ishontira olishlari kerak. Tayyorlov guruhida-
gi barcha bolalar harakatli o‘yinlarni mustaqil ravishda tashkil
etish va o‘tkazishni o‘rganib olishlari kerak albatta.
Tarbiyachi
bolalarga mustaqil ravishda o‘yin tanlashni taklif etish bilan,
uning qoidalarini bayon etib berish, rollarini taqsimlab chiqish,
natijalarni yakunlash singari ishlarni bajarishni taklif etib,
bolalarni bunday tashkilotchilikka aniq maqsadni qo‘llagan
holda o‘rgatib borishi kerak. Tarbiyachi bolalarni o‘yin
vaqtidagi ijodiy xarakterlarini rag‘batlantiradi, ularni o‘yinga
yangi siljish harakatlari joriy etish, o‘yin qoidalarini o‘zgartirish
singari yo‘llar bilan o‘yinning yangi-yangi ko‘rinishlarini
yaratishga bolalar e’tiborini qaratadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
