Maktabgacha tarbiya maxsus metodikasi

0 ‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar
1. 
Maxsus bolalar bog ‘chasida ijtimoiy hayot hodisalari bilan
tanishtirish mazmunini aytib bering.
2. Vatanga muhabbat ruhida tarbiyalashda qanday ishlar olib boriladi?
80

---

3. Kattalar mehnatiga qiziqish uyg ‘otish maqsadida qanday ishlar olib
boriladi?
4. Kasblar haqida qanday tushunchalar berib boriladi?
Tayanch so‘z
Vatanga muhabbat — eng chuqur ijtimoiy hislardandir.
2.5. Aqli zaif bolalarni tevarak-atrof bilan tanishtirish asosida
nutqini rivojlantirish
Tevarak-atrof bilan tanishtirish va nutq o‘stirish mashg‘ulotlarida 
bolalar nutq yordamida atrofdagi predmet va hodisalar haqida m a’lum 
bilim lam i egallaydilar. Bilish jarayonlari va nutqning uzviy bog‘liqligi 
bir vaqtning o‘zida bolalar nutqini o‘stirish va ulami tevarak-atrof bilan 
tanishtirish masalalarini hal etish imkonini beradi. Olamni idrok etish 
davom ida k atta la r bo la d iq q a tin i tev arak -atro fd ag i h o d isalarg a 
qaratishlari, ular haqida so‘zlab berishlari lozim.
Shu bilan biiga kattalam ing tushuntirishlari yordam ida bola o ‘z 
taassurotlari orasidan kattalar ko‘rsatayotganlarini ajratishni o ‘rganadi, 
shu tarzda bolada bilish qobiliyati rivojlanadi.
Bola atro f borliqdagi predm et va hodisalar bilan qanchalik yaqindan 
tanishsa, undagi qiziquvchanlik qanchalik chuqur b o isa , predm et va 
ulam ing belgilari bilan so‘zlar bogiiqligi shunchalik tez o ‘matiladi. 
Qiziqish yangi bilimlami o ‘zlashtirish va shu bilimlami so‘zlar yordamida 
mustahkamlash imkonini beradi.
Shuning uchun defektolog va tarbiyachi atrof-olam bUan tanishtirish 
mashg‘ulotlarida bolalar qiziqishlarini orttirishlari va o ‘iganilayotgan 
obyektlar haqidagi bilimlaming kengayish darajasiga ko‘ra bolalar nutqini 
o ‘stirishlari, ya’ni korreksion vazifalami umumrivojlantiruvchi vazifalar 
bilan birgalikda hal etishlari lozim.
Maxsus ta iim rejali va tizimli amalga oshirilgandagina samarali 
b oiishi mumkin. Shuning uchun bolalami atrof-borliq bilan tanishtirish 
jarayonida nutqni o ‘stirish ishlarini kom m unikativ m alakalarning 
rivojlanish dinamikasiga mos keluvchi m a iu m ketm a-ketlikda, ya’ni 
nutqiy muloqot malakalariga mos ravishda amalga oshirish lozim.
N utq o ‘stirish mashg‘ulotlarining kelgusi mazmuni bolaning atrof- 
o lam dagi p re d m e tla r b ila n ta n ish ish m ashg‘u lo tla rid a ilk b o r

---

tanishayotgan materialini qaytaradi, chuqurlashtiradi va to ‘ldiradi.
Nutqni atrofdagilar bilan muloqot qilishning asosiy vositasi sifatida 
rivojlantirish uchun nu tq n i tushunishni tizim li rivojlantirish va 
bolalaming shaxsiy nutqiy faolligini oshirish lozim.
N utq o ‘stirish va atrof-olam bilan tanishtirish mashg‘ulotlarida 
o ‘qitishning shunday usullarini qo‘llash muhimki, ular borliqni yanada 
chuqurroq anglash va nutq hamda tafakkurning rivojlanishiga yordam 
bersin. Buning uchun bir vaqtning o‘zida nutq va tafakkumi rivojlantirish 
vazifalari birgina materialda hal etiladi.
Predmetlar bilan kattalar singari, bolalarning ham harakat qilishlari 
katta ahamiyatga ega. H arakatlarni egallash mazkur harakatlarni 
anglatuvchi so‘zlaming hosil bo‘lishiga zamin bo‘lib, so‘zlami yaxshiroq 
zlashtirish imkonini beradi. Predmetlar bilan o ‘yinli harakatlarga 
iganish bola nutqini rivojlantirish uchun qo‘llaniladi. 0 ‘yinga o ‘iganish 
davomida bolalar harakat usullari va kattalaming predmetlami, harakatni, 
aloqa-munosabatni ko‘rsatish davomida qo‘llayotgan so‘zlami egallaydilar. 
Shunday qilib, gap va hikoyalami qurish uchun lozim bo‘lgan fe’ldan 
iborat lug‘at to ‘planadi. Harakatlami o‘zlashtiigan sari bolaning nutqiy 
faolligi oshadi, kattalar nutqiga taqlid etish qobiliyati rivojlanadi.
N utq o ‘stirish ishlari faqatgina mashg‘ulotlar va o‘yinlar doirasi bilan 
chegaralanib qolmasligi kerak. Nutqiy malakalami faollashtirish uchun 
barcha imkoniyatlardan foydalanish lozim.