Maktabgacha tarbiya maxsus metodikasi

bizi»!C.y 
qunda mma Ьо- *, 
«Bugun men si/Sarga bir narsa olib keldin'.» 
<Г .nK~vlik ciii, hbnmg 
oldimizga kim keldi?» namoyon etishlariga erishish lozim.

---

Namoyish etish va ko‘zdan kechirish davomida defektolog nafaqat 
predm etlam ing nomlashi, balki ularning tashqi belgilari, ularning 
vazifasini aytishi lozim. So‘ng esa bolalar diqqatini predmetning u yoki 
bu qismini (uning detallarini) namoyish etishga qaratish kerak. Namoyish 
etish davomida bolalar ba’zan predmetni ifodalovchi so‘zga, ba’zan 
belgini ifodalovchi so‘zga tayanadilar.
Nutqiy vositalami rivojlantirishdan tashqari, mashg‘ulotlarda mazkur 
usulning qoilanilishi yana bir vazifaning hal etilishiga — nutqni idrok 
etishni rivojlantirishga imkon beradi.
Agarda mazkur usul taiim ning boshida qoilanilsa, u holda defektolog 
asosan o ‘zi ham predmetni nomlaydi, ham uning tashqi ko‘rinishi, 
vazifasi haqida so‘zlab beradi. U bolalarga tushunishlari mumkin boigan 
va keyinchalik uni o‘zlashtirib, mazkur bilimlami faol nutqda ifodalay 
olish imkonini beradigan materialni beradi. Bolalardan hali faol nutq 
talab etilmaydi, biroq ular defektolog tom onidan taklif etilgan barcha 
namoyishlarda ishtirok etadilar. N utq bolaning tashabbusi asosida ham 
paydo boiishi mumkin. Bu holatda bunday nutq taqiqlanmaydi, aksincha 
rag‘batlantiriladi. Bu esa boshqa bolalarda ham tashabbusning namoyon 
boiishiga imkon yaratadi. Bolalaming tashabbusli nutqi hech qanday 
sharoitda chegaralanmaydi.
Keyinchalik predmetni namoyish etish va uni ko‘zdan kechirish 
bolalar nutqining faollashuvi uchun ham foydalaniladi. Dastlab bolalar 
faqatgina predmetni, uning belgilari, qismlarini nomlaydilar, so‘ng 
mazkur so‘zlar gaplarda ham qoilaniladi.
M azkur usulni qoilashda defektolog nutqi muhim o ‘rin egallaydi. 
Bolalar uchun namuna sifatida xizmat qiluvchi nutqiy vositani to ‘g ‘ri 
tanlash uchun, bolalar predmetni ilk bor ko‘rayotganlarini tasaw ur 
qilish mumkin. Bu kattalarga barcha lozim boigan lug‘atni belgilab 
olish, so‘z shakllari va ulaming birlashish usullarini tanlab olishga yordam 
beradi. Predmet bilan tanishtirishni u haqida hikoya qilib berishdan 
boshlash kerak. Hikoyani nutqiy namuna sifatida nisbatan aniq so‘zlami 
sinchkovlik bilan tanlab va ularni qisqa gaplarga birlashtiigan holda 
avvaldan o ‘ylab topish kerak. H ikoyada so‘zlarning k o ‘p karra 
takrorlanishini ham ko‘zda tutish kerak.
• Turli predm etlam i ko‘zdan kechirishdagi nutqiy harakatlam i bir 
turdagi ketma-ketlikda amalga oshirish maqsadga muvofiq. Masalan, 
dastlab predmetni, so‘ng — uning shakli, rangi, hajmi, ta’mi va belgilarini 
nomlash. Barcha predmetlaming namoyishi ham shu ketma-ketlikda

---

ko‘riladi. Bunday ketma-ketlik maqsadga muvofiq. Chunki oxir-oqibat 
u tasvirlovchi hikoya tuzishga tayyorlash uchun nam una sifatida xizmat 
qiladi.