Maktabgacha tarbiya maxsus metodikasi

Bolalami qanday o‘rgatish lozim?
Maktabgacha yoshdagi aqU zaifbolalar ta’limida qo‘Uanilishi mumkin 
bo‘lgan nisbatan xarakterli usullami ko‘rib chiqamiz.
Ta’lim usullari:
— predmetni namoyish etish va ko‘zdan kechirish;
— predmet bilan harakatlarni bajarish;
— iltimos, topshiriqlar;
— bola nutqidan so‘z, so‘z birikmalari, gaplami qaytarish;
— savollar-javoblar;
— qo‘g‘irchoq, o ‘yinchoq orqali muloqot;
— nutqiy materialni ko‘p karra takrorlash;
— harakatlarni sharhlash.
Predmetni namoyish etish va ko‘zdan kechirish
Predmetni namoyish etish va ko‘zdan kechirishda muhim nutqiy 
vazifalardan biri — nutqiy vositalarni rivojlantirish, shu qatorda yangi 
so‘zlar bilan tanishish, ulaming m a’nosini aniqlash va ularni astalik 
bilan bolalar lug‘atiga kiritish vazifasi hal etiladi. Ushbu vazifadan kelib 
chiqqan holda namoyish va ko‘zdan kechirish uchun guruh xonasida 
mavjud bo‘lmagan yangi predmetni tanlash kerak. Agarda bolalar ushbu 
predmetni aw al ko‘rganliklari taxmin etilsa, u holda bolalar aw al 
ko‘rmagan ko‘rgazmali tayanch tanlanadi.
Bu yerda ta ’lim jaray o n id a k o ‘rgazm alilikdan foydalanishda 
to ‘xtatilish maqsadga muvofiq. Kichik maktabgacha yoshdagi bolalami 
ulami o‘rab turgan voqea-hodisalar va predmetlar bilan tanishishda 
ko‘igazmali vosita sifatida nimalardan foydalanish mumkin? Bu turli 
xU ko‘igazmali materiallar: real predmetlar, o‘yinchoqlar, rasmlar bo‘lishi 
mumkin. Bolalar ta’limi uchun ko‘igazmali materialni tanlashga m aiu m
talablar qo‘yUadi. Bunda tabiiy predmetlami qoilash maqsadga muvofiq. 
Agarda tabiiy tayanch ko‘rsatish imkoni b o im asa, u holda ularni 
predmetning xarakterli tashqi belgilarini ifoda etuvchi o ‘yinchoqlar, 
m ulyajlar bilan alm ashtirish tavsiya etiladi (m asalan, quyoncha 
o ‘yinchog‘ining rangi oq yoki jigarrang, yumshoq, momiq materialdan, 
uzun quloqli va kalta dumli boiishi кегак). Bu bolada nafaq;: ; predme! 
haqidagi real tasawurlarning shakllanishiga, balki nutqiy vositalarning

---

maksimal rivojlanish im konini beradi. 0 ‘yinchoq qanchalik real 
ko‘rinishda bo‘lsa, u shunchalik bola nutqi va bilimlarining boyishiga 
katta imkon beradi.
Maktabgacha ta ’lim muassasalarida tabiiy ko‘igazmali tayanch sifatida 
turli fasllar uchun moMjallangan bolalar kiyimlari va oyoq kiyimlari, 
uy-jihozlari, idish-tovoq predmetlari, o ‘simliklar (yer maydonchasidagi 
daraxtlar va butalar ham da guruh xonasidagi gulli o ‘simliklar), uy 
hayvonlaridan mushuk yoki kuchukni, shuningdek, qafasdagi qushlar, 
akvariumdagi baliqlardan foydalanish mumkin.
Rasmli m ateria l b o la lar o ‘yinchoq bilan ta n ish g an d an so ‘ng 
qo‘llaniladi. Guruhli mashg‘ulotda ko‘igazma uchun tanlanayotgan rasm 
barcha bolalar unda tasvirlangan predm etlam i yaxshi ko‘ra olishlari 
uchun katta ham da rangli bo‘lishi kerak (Masalan, «uy hayvonlari», 
«yowoyi hayvonlar» va b.). Rangli tasvirdagi predm etlar afzal, chunki 
o q-qora tasvir bolalarga ularning rangi bilan tanishish im konini 
bermaydi, bu esa nutqiy vositalarni va bilimlami kambag‘allashtiradi.
Bir vaqtning o ‘zida namoyish uchun predmetli rasmlami tanlashda 
ulaming hajm jihatidan mos kelishiga e ’tibor berish kerak. Masalan, ot 
va sigirning kichik hajmdagi rasmi bilan o ‘rdak, xo‘rozning katta 
hajmdagi rasmini bir qatoiga qo‘yib bo‘lmaydi. Bolalar predmetlarni 
ulami boshqa predm et bilan turli belgilarga ko‘ra, shu qatorda hajm 
jihatidan solishtiigan holda idrok etadilar. Rasmlami noto‘g‘ri tanlash 
natijasida bolalarda predm etlam ing hajmi xususida noto‘g ‘ri tasaw ur 
sh akllanad i, bu esa a lb a tta tu s h u n c h a va n u tq iy v o sita larn in g
rivojlanishida nam oyon bo‘ladi.
Kattalar tom onidan namoyish etilgan va nomlanganlaming barchasi 
bola uchun alohida qiziqish uyg‘otadi. U sinchiklab qaraydi, diqqat 
bilan eshitadi. K attalam ing o ‘zi ham bola uchun doimiy ravishda biron- 
bir yangilik, qiziqish manbayi boMadilar. Albatta bolalar tanishadigan 
barcha predmetlar yorqin rangda boMishi kerak. Yangi predmetlar bolalar 
e ’tiborini ham ta ’m («ko‘rganlarimizning barchasini ta ’tib ko‘ramiz»), 
ham hid («Hidlab ko‘rchi, olmaning hidi qanday?»), ham hajm jihatidan 
farq etishi bilan (katta-kichik), ham haroratiga (iliq-sovuq) va boshqa 
sifatlaiga ko‘ra jalb etishi mumkin. Shu bilan birga bolalar predmetni 
k o ‘rishlariga q a d a r d iq q a t va e ’tib o rla rin i k ittalarn in g o zaki 
ko‘rsatmasiga tayangan holda: «Kraylik-chi,