Maktabgacha ta’limda nutq madaniyati” fanidan o‘quv-uslubiy majmua

Metonimiya–so’zi ham grekcha bo’lib, boshqacha nom berish degan ma’noni bildiradi. Metafora o’xshashli ko’chim bo’lsa, metonimiya esa o’xshashsiz, ya’ni biror jihati bilan aloqadorligiga ko’ra ma’no ko’chishidir.

M: Navoiyning asarlarini o’qidim deyish o’rniga-Navoiyni o’qidim, bir tovoq ovqat yedi o’rniga-bir tovoq yedi, ikki yuz gramm suv ichdi o’rniga-ikki stakan ichdi, stadiondagi odamlar shov-shuv ko’tara boshladi o’rniga stadion jonlandi, ayditoriyadagi talabalar kuldi o’rniga-auditoriya kuldi, deymiz.

Sinekdoxa–so’zi ham grekcha bo’lib, so’zni butun o’rnida qism yoki aksincha, qism o’rnida butunni ifodalash ma’nosida qo’llash tushiniladi.

M: uy, hovli ma’nosida eshik, hoy aka yoki amaki o’rnida hoy shilyapa, hoy shapka, hoy ko’zoynak, hoy soqol, hoy qalpoq, farzand o’rnida tirnoq, chorva moli o’rnida tuyoq, barmoq o’rnida qo’l, aksincha, qo’l o’rnida barmoq kabilarning nutqda ishlatilishi.

O’xshatish–narsa va hodisalar o’rtasidagi o’xshashlikka asoslanib, ularning biri orqali ikkinchisining belgisini, mohiyatini to’laroq, aniqroq, bo’rttiribroq ko’rsatib berish. O’xshatish eng qadimiy va ko’p qo’llanadigan tasviriy hodisalardandir. U asosan, nutqiy hodisa hisolanadi. O’xshatishni vujudga keltiruvchi vositalar: -dek, -day, -simon, -ona, -omuz, -cha, -chasiga, -asiga, -larcha; o’xshash, teng, kabi, singari, xuddi, naq, qadar, go’yo, go’yoki, o’zi, misoli, yanglig’, aynan, emas va sh.k. Xalq topishmoqlari, maqollari, askiya va boshqa janrlar ko’proq o’xshatishlarga asoslanadi. M.: Bir parcha patir, olamga tatir. Boshi taroq, dumi o’roq. Yer–xazina, suv–oltin. Inson qo’li–gul. Ayriliq–o’limdan qattiq. Ilm olish–igna bilan quduq qazish. Jahl–dushman, aql–do’st; ona yurting–oltin beshik.