Мактабгача таьлим муассасалари тарбияланувчиларининг ақлий тафаккурини шакиллантиришда инноватцион технологияларнинг ўрни

O‗QUVCHI YOSHLARNI TEZLIK SIFATLARINI RIVOJLANTIRISH SAMARADORLIGI 
TURG‗UNBOEV K.A., Toshken davlat agrar universiteti 
Bugungi kunga kelib, O‗zbekistonda keng miqyosida sog‗lomlashtirish tadbirlari olib borilmoqda. Bundan 
ko‗zlangan asosiy natija - ―Sog‗lom ona - sog‗lom bola‖ maqsadiga erishishdir. Respublikamizda o‗sib kelayotgan yosh 
avlod salomatligini shakllantirish va uni mustahkamlashda, qonunchilik tizimining yaratilishi hamda bu orqali 
faoliyatlar ko‗lamini yaxshilash masalalari, davlatimizning asosiy e‘tiborida bo‗lib kelmokda.
Jismoniy tarbiyaning keng ko‗lamda rivojlanishi, shu urinda uning ichki muammolarini o‗rganishga, ilmiy 
jihatdan kengroq yondashishga tug‗ri kelmoqda. Jismoniy tarbiya mashg‗ulotlari orqali o‗quvchilarda jismoniy 
sifatlardan biri bo‗lgan tezlikni rivojlantirishni asosiy maqsadlardan biri deb qaraydigan bo‗lsak, tezliksiz har kungi 
inson hayoti va sport amaliyotini tasavvur qilib bo‗lmaydi. 
Jismoniy sifatlardan biri bo‗lgan tezlikni rivojlantirish bo‗yicha tadqiqot olib borgan olimlar - tezlik jismoniy 
sifatlarning yig‗indisi degan xulosaga kelishganlar. 
Tezlik inson jismoniy sifatlarining muhim turi bo‗lib, uning zamirida harakatning o‗ta qisqa vaqt ichida 
bajarilishi imkoniyati mavjud. SHu bilan birga tezlik harakati zamirida nerv markazlarining tormozlanish holatidan 
tezlik bilan uyg‗onish holatiga o‗tishi va aksincha holat ham yotadi. 
YOsh bolalarda tezlikni paydo qiluvchi yakka va kompleks turlar ajratiladi. Tezlikning yakka turlarini asosan 
bir-biriga bog‗lik bo‗lmagan yakka harakatlarda kuzatamiz. Kompleks turi esa tulaqonli harakatlarda paydo bo‗ladi. 
Tezlikni rivojlantiruvchi omillar - imkoniyat chegarasida bo‗lgan shiddatli mashqlarni bajarish, sakrash, 
uloqtirish, harakatli va sport o‗yinlari, estafeta musobaqalarida yaxshi o‗zlashtirilgan harakatlarni tezlikda bajarishdan 
iboratdir. 
Tezlik jismoniy sifatlarini rivojlantirish uchun ikki asosiy usuliy yondashuvdan foydalanish mumkin: 
- 
engillashgan sharoitda maksimal-tezlikda bajariladigan mashqlarni qayta bajarish; 
- 
qiyinlashtirilgan sharoitda maksimal tezlik bilan bajariladigan mashqlarni qayta bajarish.Bola organizmi xar 
doim xam bir tekis rivojlanavermaydi. Tez o‘sish davrida yuqori yenergiya almashinuvi jarayoni sekin o‘sish bilan 
almshingach, tana og‘irligining orta borishi differensial jarayoninig ustunligini ko‘rsatadi.Bola organiziminig o‘sish 
tezligi, rivojlanishidagi o‘zgarishlar va bola xisobiga pediatriyada yosh davirlari qayd qilinadi. 7 yosh ilk bolalik davri; 
8-11yosh (qizlar)va 8-12 yosh (o‘g‘il bolalar)bolalik davri;12-15 yosh (qizlar)va 13-16 yosh (o‘g‘il bolalar) o‘smirlik 
davri; 16 yoshda yesa o‘spirinlik davri boshlanadi.
Mashqlarni takrorlash oralig‗idagi dam olish vaqtida sekin yurish yoki tinchlanish tavsiya etiladi, dam 
olishning o‗zi nafas rostlashgacha davom etadi. Navbatdagi tezlik harakati boshlanayotganda tezlikning pasayishi 
boshlanguncha mashqlarni qaytarish kerak. 
Tezlikni rivojlantirish boshqa jismoniy sifatlarni rivojlantirish kompleksi bilan birgalikda, asosan o‗yin metodi 
bilan olib boriladi. 
Tezlikni rivojlantirishning eng qulay vaqti 8-12 yoshdagi davridir, bu davrda bolaning organizmi yuqori 
egiluvchan bo‗lib, nerv faoliyati harakatchanligi o‗ta yuqori bo‗ladi. O‗quvchilarda tezlikni tarbiyalay borib, ular 
bajarayotgan harakatlarda doimo tezlikka e‘tibor qaratishlarini o‗rgatib borishingiz kerak.
Tezkorlikni rivojlantirishda 8-12 yoshli bolalar uchun mashqlarning davom etish vaqti 3-7 soniya , bir 
seriyadagi takrorlashlar soni 2-3 marta, dam olish oraligi 7-20 soniya, seriyalar soni 2 ta, seriyalar o‗rtasidagi dam olish 
oralig‘I 70-90 soniyaga teng9-10 yoshli bolalar uchun mashqlarning davom etish vaqti 4-8 soniya,1- seriyadagi 

---

249 
takrorlashlar soni 2-3 marta.Takrorlash orasidagi dam olish oralig‘8-25 soniya seriyalar soni 2ta, seriyalar orasidagi 
dam olish vaqti 70-90 soniyaga teng. –maksimal tezlikka ko‘ra 755 shiddat bilan yugurishda,50-60 soniya davomida 2-
4marta takrorlanadi, dam olish oralig‘i 130-160 soniyani tashkil qiladi.-maksimal tezlikka ko‘ra60% shiddat bilan 
yugurishda, 70-90 soniya,davomida 2-3 marta takrorlandi ,dam olish oralig‘I 150-165 soniyanitashkil qiladi. –Tezkorlik 
kuchlilikka yo‘naltirilgan mashqlar 5-10 soniyagacha davom etadi, takrorlashlar soni 1-3 dan 5-6 tagacga, seriyalar soni 
2 ta, mashqlarni takrorlashda dam olish oralig‘i 20-30 dan 40 soniyagacha, seriyalar oraidagi dam olish 20-30 dan 90-
100 soniyaga teng. Mashq o‘zining shiddatli bajarilishi bilan organizmning funksonal xolatini ko‘tarishi, mashq 
guruxlari ishini boshqaruvchi asab markazlarini kuzatish zarur.