Мактабгача таьлим муассасалари тарбияланувчиларининг ақлий тафаккурини шакиллантиришда инноватцион технологияларнинг ўрни

1 
2 
A 
2 

---

47 
2. Delphida ovoz o‘rnatish. Delphining yana bir imkoniyatlaridan biri bu tasvirdan tashqari tovush, ovoz, 
video o‘rnatish mumkinligidir. O‘rgatuvchi dastur ko‘rgazmali chiqishi uchun unga tasvirdan tashqari ovoz ham 
o‘rnatish maqsadga muvofiqdir. Dasturga ovoz o‘rnatishimiz uchun Mediaplayer komponentasidan foydalaniladi. 
Form2 ga Mediaplayer1, Mediaplayer2, Mediaplayer3 komponentalar joylashtiriladi. 
3. 
4. Dasturning boshiga qaytish uchun ―qaytish‖ nomli tugmani joylashtiriladi. 
5. 
Form3 Mevalar bo‘limi Form2 Hayvonlar bo‘limi singari yaratiladi. 
6. Loyihani saqlab uni testdan o‘tkaziladi.
Global 
axborotlashtirish 
davrida 
o‘quvchilarning 
axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalariga 
oid
kompetentligiga qо‗yiladigan talablar kuchaymoqda.
Shunday ekan, o‘quvchilarning axborot-kommunikatsiya texnologiyalariga oid kompetentligini shakllantirish 
masalasi ham yuqoridagi dolzarb pedagogik muammolarning tarkibiy qismi sifatida yеchimi kutilayotgan 
masalalardandir.

---

48 
ДИНАМИК ВА МУАММОЛИ МАСАЛАЛАРГА ОИД КЛАСТЕРЛАРНИ ИШЛАБ ЧИҚИШ 
 
ТАНИБЕРДИЕВ А., ГулДУ. 
 
Педагогик объектларни лойиҳалаштиришга нисбатан «кластер» тушунчасини қўллаш – бу атомлар 
ўртасидаги ўзаро алоқадорлик масаласига ойдинлик киритиш мақсадида тадқиқ қилинувчи қаттиқ жинснинг 
электрон даражасидаги энергетик структураси ҳақидаги замонавий табиатшуносликка оид фалсафий 
қарашлардан келиб чиққан. Ҳар бир атомнинг потенциали қийматини ҳисоблаб чиқишда унинг атрофини ўраб 
турувчи ҳолатда жойлашган соҳа билан чекланиш мумкин, шунингдек атомдан нисбатан узоқ жойлашган 
навбатдаги соҳаларни қараб чиқиш орқали эса – амалга оширилувчи ҳисоблашларнинг аниқлик даражасини 
оширишга эришиш мумкин. Ҳар қандай ҳолатда ҳам матрица тузиб чиқилади ва бунда унинг диагонал бўйича 
таркибий элементлари қараб чиқилаѐтган структура элементлари ўртасидаги бевосита ўзаро алоқадорлик 
муносабатларини ҳисобга олишни назарда тутади. Бироқ, кластернинг турли хил соҳаларида жойлашган 
элементлар сатрларининг таъсирини ҳам ҳисобга олиш талаб қилинади.
Агар, квант назариясида кластер – бу кристалл панжара тугунлари ўртасида ихтиѐрий равишда танлаб 
олинган ва ўзаро кимѐвий боғланишлар асосида алоқадорликка эга бўлган, умумий марказга эга ва турли хил 
радиусдаги айлана бўйлаб жойлашган кристалл атомларининг гуруҳлари сифатида тасаввур қилинса, у ҳолда 
дастурий кластер – бу ўқув жараѐнининг берилган вақт лаҳзаси давомида таълим олувчи ўқувчилар томонидан 
ўзлаштирилаѐтган ўқув фан соҳасининг ўзаро марказий элемент (тугун) билан боғланишга эга бўлган структура 
элементлари гуруҳлари сифатида тасаввур қилинади. Шундай қилиб, ўқув жараѐнининг лойиҳалаш-тирилиши 
ва модданинг квант структурасини ўрганиш жараѐнлари ўртасида яққол ўзаро ўхшашлик тавсифлари 
мавжудлиги келиб чиқади. Бу ҳолатдан фойдаланиш мумкин ва қараб чиқилаѐтган ўқув фан соҳасининг 
структура элементлари комбинацион аҳамияти (салмоғи) сон қийматлари асосида дастурий кластер тузиб 
чиқишни амалга ошириш мумкин.
«Жисмоний тарбия ва спорт» фан соҳасининг ўқув модулига тегишли дастурий ва динамик кластер 
тузиб чиқишдан бошлаймиз. Матрица устунларини хосил қилувчи, комбинацион аҳамият қийматларини каср 
чизиғи суръати сифатида фойдаланган ҳолда ва маҳражда эса – матрица сатрларини хосил қилувчи элементни 
жойлаштириш асосида, уларнинг нисбий қийматини ҳисоблаб чиқамиз. Масалан, Б1М3 ―Кучни 
ривожлантириш учун воситалар‖. Ҳаракатли ўйинлар гимнастик элементлари билан. Таяниб ѐтган ҳолатдан 
қўлни букиш. Йигитлар: (полга таянган ҳолатда) 50-40-30 (марта гача). Қизлар: (гимнастика ўриндиғига 
таянган ҳолатда) 15-12-10 (марта гача).» структура элементининг (19.7). С2 «Куч сифатларини ҳаракатли 
ўйинлар ѐрдамида ривожлантириш» структура элементига (17.3) С4 нисбатан нисбий комбинацион аҳамияти 
қийматини топиш учун қуйидаги тенгликни ҳисоблаб чиқиш талаб қилинади: (А/Д)с2/(А/Д)с4=1.13. Тегишли 
сон қиймати матрица таркибида биринчи сатр ва иккинчи устуннинг кесишиш жойига жойлаштирилади.
Дастурий кластернинг барча диагонал элементлари бирга тенг бўлиб, устунларнинг комбинацион 
аҳамияти қиймати ва матрицанинг тегишли сатрларининг ўзаро мос келиши қайд қилинади. Диагоналларга 
нисбатан симметрик ҳолатда, бир–бирини бир бирлик қийматигача тўлдирувчи нисбий комбинацион аҳамият 
қиймати жойлашади. Мисол сифатида, Б1М3 матрицанинг биринчи сатри ва биринчи устуни кесишиш 
соҳасида жойлашган нисбий комбинацион аҳамият қиймати 17.3/19.7=0,87 га тенг ҳисобланади. Бу қиймат 
бирнинг юздан бир улушлари даражасида аниқликка эга бўлиб, 1/0,87 га тенг ҳисобланади. Матрицанинг 
иккинчи диагонали улуши сўзсиз аниқлигидан келиб чиқиб, дастурий кластернинг асосий диагоналидан 
юқорида жойлашган нисбий комбинацион аҳамият қиймати билан чекланиш етарли ҳисобланади.