Maktab yoshidagi bolalar jismoniy tarbiyasi uslubiy

II BOB. JISMONIY TARBIYA TIZIMI

2.1. Jismoniy tarbiya tizimi rivojlanishining tarixiy 

qonuniyligi

Afsonalar,  rivoyatlar,  og‘zaki  naqllar,  madaniy  ashyolar 

va  turmush  predmetlari,  rasmlar,  qoyaga  o‘yilgan  tasvirlar, 

ilmiy ekspeditsiyalar  paytida  topilgan  qadimgi  madaniyat 

haykalchalari  qadimgi  odamning  madaniyati  haqida,  shu 

jumladan, jismoniy tarbiyasi haqida ham mulohaza yuritishga 

imkon beradi. 

Jismoniy tarbiya masalasiga tatbiqan bu kuzatish va 

tekshirishlar  natijasida  olimlar  mashq  qiluvchanlik  qadimgi 

dunyo odamlariga ham xos bo‘lgan, degan fikrni bildirmoqdalar.

Jismoniy  tarbiya  tizimining  vujudga  kelishi  uchun 

jamiyatning ma’naviy-madaniyati va yuqori darajada moddiy 

ta’minoti  zarur.  Ibtidoiy  jamoa  tuzimida  jismoniy  tarbiya 

tizimining faqatgina kurtagi vujudga keldi. O‘sha davrda har 

bir insonning jismoniy tayyorgarligiga talab juda katta bo‘lgan, 

chunki og‘ir turmush sharoiti jismoniy tayyorgarlikka ehtiyojni 

talab qilar edi. Ammo o‘sha davrlarda tizimni yaratish uchun 

turmushning past moddiy darajasi imkon bermadi.

O‘rta  Osiyo  ilm-fani  va  madaniyati  tarixida  qomusiy 

bilimlar sohibi Abu Ali Ibn Sino (980-1037-y) muhim o‘rinda 

turadi.  U  “mo‘tadil  ravishda  va  o‘z  vaqtida  jismoniy  tarbiya 

bilan  shug‘ullanuvchi  odam  buzilgan  holatlar  tufayli  kelib 

chiquvchi kasalliklar davosiga muhtoj bo‘lmaydi” deb bashorat 

qiladi (1993, 316 bet).

Ibn Sino jismoniy tarbiya mashqlarining turlari va ular bilan 

shug‘ullanish tartib-qoidalarini ham aniq ko‘rsatadi. Jismoniy 

tarbiyaning  xillari  turli  bo‘lishini  quyidagicha  ifodalaydi: 

kichigi va kattasi, juda kuchliligi va tez va susti, tez va shiddatli, 

nihoyat sust turiga bo‘lingan.

---

9

Amir  Temur  Kesh  (Shahrisabz)  tumanidagi  Xo‘jailg‘or 

qishlog‘ida  Barlos  qavmi  begi  bo‘lgan  Amir  Tarag‘ay 

xonadonida 1336 yil tavallud topgan. U yoshlik chog‘ida harbiy 

mashqlarga  nihoyatda  qiziqqan,  feodal  urushlarda  bevosita 

qatnashgan va tajribalar orttirib, mohir jangchi bo‘lgan. 

Jangchilarni tayyorlashda jismoniy mashqlardan keng ravishda 

foydalangan.