Maktab yoshidagi bolalar jismoniy tarbiyasi uslubiy

7.3. Uslublarning xususiyatlari

Boshlang‘ich ta’lim yoshidagi o‘quvchilar bilan ishlashda 

mashq usulini jalb qilishning ba’zi bir xususiyatlari:

– o‘rgatish vaqtida afzal ko‘rishni amaliy mashqqa berish 

kerak, uni unsurlarga bo‘lib yuborish bajarishga qiziqishni 

pasaytiradi;

– ayni bir xil mashqni ko‘p marta takrorlash bolalarni 

charchatadi,  ammo  busiz  harakat  ko‘nikmasini  shakllantirib 

bo‘lmaydi.  Boshlang‘ich  ta’lim  yoshidagi  o‘quvchilarni 

muvafaqqiyatli o‘rgatish uchun mashqni o‘zgartirish, 

bajarilish sharoitini yaxshilash, dastlabki holatini, harakatning 

yo‘nalishini va hokazolarni o‘zgartirish zarur;

–  metodik  usul  sifatida  bevosita  yordam  (yoki  o‘tkazish)

dan foydalanish kerak. Bu usul 6 yoshdagi bolalarni o‘rgatish 

uchun zarur;

---

49

–  mashg‘ulotlarda  uzoq  davom  etgan  tanaffuslar  ta’lim 

jarayoniga  salbiy  ta’sir  qiladi,  yangi  mashqni  ketma-ket  3-4 

darslarda o‘rganish kerak, so‘ngra esa ayrim unsurlarini aniqlash 

bilan keyingi mashg‘ulotlarda vaqti-vaqti bilan takrorlash;

– boshlang‘ich ta’lim maktab o‘quvchilarini o‘rgatish 

vaqtida  ko‘rgazmali  qurollar  bilan  ta’minlash  uslublaridan 

foydalanish xususiyatlari;

–  ko‘rsatishni  nafaqat  pedagogning  o‘zi  bajarishi,  balki 

ta’limning  borishida  namoyish  qiluvchi  sifatida  mashqni 

yaxshi  bajargan  bolani  tanlash  maqsadga  muvofiqdir.  Bu 

boshqa bolalarni mashqning yengilligiga ishontiradi, ularning 

faoliyatini  faollashtiradi,  harakatni  uzlashtirish  jarayonini 

jadallashtiradi;

–  tabiiy  ko‘rsatishdan  tashqari  ko‘rgazmali  qurollardan 

ham  foydalanilsa  bo‘ladi.  Bunda  bolalar  bajara  oladigan 

mashqlar yoki maketlar, diafilmlar va boshqalar, buyoqli rangli 

tasvirlangan bo‘lishi kerak.

Ko‘rgazmali  qurolning  aniqligi,  barchaga  jozibadorligi 

bilan mashqning tuzilish asosini, uning asosiy unsurlarini 

ajratib ta’kidlash kerak;

– kattaroq ko‘rgazmalikka ko‘maklashuvchi metodik usul 

–  predmetli  mo‘ljallardan  foydalanish.  Bolalar  bilan  ishlash 

vaqtida quyidagi predmetlarni qo‘llash maqsadga muvofiqdir: 

bayroqchalar,  rangli  fishkalar,  tayoqchalar,  chambaraklar, 

osib  qo‘yilgan  koptokchalar,  xalqalar,  shuningdek,  polga, 

devorga,  asfaltga,  yulakchalarda  bo‘yoq  yoki  bo‘r  bilan 

yozilgan  ko‘rsatkichlar.  Masalan,  tog‘li  joylarda  chang‘ida 

yurishni o‘rgatish vaqtida an’anaviy bayroqlar o‘rnida g‘aroyib 

jonivorcha ko‘rinishida belgisi qo‘llaniladi.

Jismoniy  tarbiya  amaliyotida  qattiq  gapirish  nutqi  bilan 

mashqning bajarilishini birga olib borish usulidan muvafaqkiyatli 

foydalaniladi.  Ayniqsa,  u  guruhli  mashg‘ulotlarda  tez-tez 

foydalaniladi.

---

50

– Faoliyatni baholash – muhim metodik usuldir. U bolalar 

faolligiga ko‘maklashadi. Bolalar mashqlarni bajarayotib dadil 

bo‘lishi  kerak,  bunda  urinishi  va  muvaffaqiyati  baholangan 

bo‘ladi.

Boshlang‘ich ta’lim o‘quvchilarini jismoniy tarbiyalash 

jarayonida chaqqonlikni rivojlantirish uchun foydalaniladigan 

metodik usullar qatoriga quyidagilarni tavsiya etish mumkin.

A) mashqlar bajarilishi vaqtida noan’anaviy boshlang‘ich 

va oxirgi holatlarni qo‘llash;

b) mashqlarni «oynali» tarzda bajarish;

v) muvozanat mashqlarini bajarish.

Boshlang‘ich 

ta’lim 

yoshidagi 

o‘quvchilarda 

egiluvchanlikni  tarbiyalash  odatdagidek,  baquvvat  muskullar 

yo‘qligi, to‘qimalar muloyimligining yuqori darajasi va boshqa 

omillar munosabati bilan qiyinchilik tug‘dirmaydi.

Madomiki,  chidamlilikni  tarbiyalash  charchash  fonida 

mashqlarni  bajarish  bilan  bog‘liq  ekan,  u  holda  ular  yangi 

materialni o‘rgangandan keyin darsning oxirida yoki tezlik va 

chaqqonlik  mashqlarini  bajargandan  keyin  shug‘ullanishlari 

kerak.  Chidamlilikni  tarbiyalash  maqsadida  mashqni  ko‘p 

marta  va  bir  xil  tarzda  takrorlash  kichik  yoshdagi  maktab 

o‘quvchilarini qiziqtirmaydi, bunda shug‘ullanishga ehtiyojni 

rag‘batlantiruvchi usullar qo‘llash zarur, buning uchun o‘yin va 

musobaqa uslublarini qo‘llash o‘rinlidir.