Makroiqtisodiyot o`quv-uslubiy majmua

APC = ------------- 100
Yd
bunda: APC – (average propensity to consume) iste‘molga o`rtacha moyillik.
Tasarrufidagi daromaddagi jamg`arish ulushini jamg`arishga o`rtacha moyillik deb ataladi, ya‘ni:
S
APS = --------------- 100
Yd
Bunda: APS (average propensity to saving) – jamg`armaga o`rtacha moyillik.
Misol uchun, tasarrufidagi daromad darajasi 410 va 530 shartli birlikka va iste‘mol darajalari 405 va 495 shartli birlikka teng bo`lgan holatlar uchun iste‘molga o`rtacha moyillikni hisoblaymiz, ya‘ni:
ARS =(405 / 410) x 100 = 98, 78% yoki 0,98;
ARS = (495 / 530) x 100 = 93,39% yoki 0,93 ga teng.
Demak, bu misollardan ko`rinib turibdiki, tasarrufidagi daromadlar miqdori ko`payib borishi bilan uning tarkibidagi iste‘mol ulushi kamayib va aksincha jamg`arma ulushi ko`payib boradi. Bu holatni Keynsning ―asosiy psixologik qonun‖i bilan izohlash mumkin. ―Mavjudligiga nafaqat aprior tasavvurlarga ko`ra, bizning inson tabiatini bilishimizdan kelib chiqib shuningdek o`tmish tajribasini sinchiklab o`rganish asosida biz to`liq ishonishimiz lozim bo`lgan asosiy psixologik qonun shundan iboratki kishilar daromadlari o`sishi bilan, odatda, o`z iste‘mollarini oshirishga moyillar, ammo daromadlari o`sgan darajada emas‖¹⁹.
Soliqlar to`langandan keyin qolgan daromadning bir qismi iste‘mol qilinadi, ikkinchi qismi esa jamg`ariladi, shu tufayli ham iste‘molga va jamg`arishga o`rtacha moyillik yig`indisi 100% ga yoki koeffitsient ko`rinishda 1 ga teng: ARS + ARS = 100% yoki 1.
Uy xo`jaliklari tasarrufidagi daromadlarining o`sgan qismini yo iste‘mol qiladi, yoki jamg`aradi.
Iste‘moldagi o`zgarishlarning shu o`zgarishni keltirib chiqargan tasarrufidagi daromad o`zgarishdagi ulushi iste‘molga chegaralangan moyillik deyiladi.
Δ C
MPC = -----------100
Δ Yd
Bu yerda: MPC (marginal propensity to consume) – iste‘molga chegaralangan moyillik.
Yuqorida keltirilgan 4-jadval ma‘lumotlariga ko`ra ixtiyordagi daromad 410 sh.b.dan 430 sh.b.kacha oshgan holatda MRSni hisoblaymiz.
Δ C =420 - 405 =15; Δ Yd =430 - 410 = 20; MRC = (15/20) 100=75%;
Bu shuni bildiradiki, daromad 100 % ga (yoki bir birlikka) o`zgarganda iste‘mol 75 % (yoki 0,75)ga o`zgaradi.
Jamg`arishdagi o`zgarishning ixtiyordagi daromad o`zgarishdagi ulushi jamg`arishga chegaralangan moyillik deyiladi.