Makroiqtisodiyot o`quv-uslubiy majmua

13.4.-rasm. Aholi soni o`sishiningiqtisodiy muvozanatga ta‘siri<sup>52</sup>
Matematik jihatdan o`zgarmas kapital bilan qurolanganlik sharoitidagi iqtisodiyotda barqaror muvozanat sharti quyidagi ko`rinishga ega bo`ladi:
Δk=sf(k)-(d+n)k=0 yoki sf(k)=(d+n)k
Tenglamadagi (d+n)k investitsiyalarning kritik kattaligini xarakterlaydi. Ya‘ni bir ishchiga to`g`ri keladigan kapitalni doimiy o`zgarmas darajada saqlab turadigan hajmini ifodalaydi.
Aholi o`sishining hisobga olgan holda R. Solou modelini grafik jihatdan ifodalash uchun mehnatning kapital bilan qurollanganligi barqaror darajasini (k*) deb belgilaymiz. Aniqlaganimizdek, agar bir ishchiga to`g`ri keladigan kapital (k=const) bo`lsa iqtisodiyot muvozanat holatida bo`ladi. Agar k11) k* ga qadar o`sadi. Agar k<sub>2</sub>>k*, unda investitsiyalar ularning kritik darajasidan past va (k<sub>2)</sub> k* ga qadar pasayadi.
Model iqtisodiyot barqaror holatda bo`lishi uchun investitsiyalar sf(k) kapital chiqib ketishi va aholining o`sishi (d+n)k oqibatlarini qoplashi kerakligini ko`rsatadi. B holda kapital bilan qurollanganlik (k) va mehnat unumdorligi (y) o`zgarmas qoladi. Lekin aholi o`sishida kapitalning doimiyligi rapital ham aholiga mos sur‘atda o`sishi kerakligini anglatadi: ya‘ni:
ΔY/Y=ΔL/L=ΔΚ/K=n
Bundan quyidagi xulosa kelib chiqadi: aholining o`sishi – iqtisoiyotning barqarorlik holati sharoiidagi uzluksiz iqtisodiy o`sishning sabablaridan biri.
Biroq agar aholining o`sishi investitsiyaning oshishi bilan birga bormasa, unda bu bir ishchiga tug`ri keladigan kapital zahirasining kamayishiga olib keladi.Aholining n dan n<sub>1</sub> ga o`sishi (d+n)k chizig`ini yuqoriga (d+n<sub>1</sub>)k holatiga siljitadi. Bu esa kapital bilan qurollanganlikni k* dan k1* gacha qisqartiradi. Shunday qilib, R.Solou modeli aholi o`sishining yuqori sur‘atlarga ega bo`lgan davlatlarda kapital bilan qurollanganlik past – demakki, daromadlar ham past bo`lishini tushuntirib beradi.
R.Soluning fikriga ko`ra , barqaror muvozanat sharoitida kapital, mehnat va milliy daromad darajasi bir xil, aholi soni o`sishiga teng sur‘atda o`sib boradi. Aholi sonining tez o`sishi iqtisodiyotning o`sish sur‘atlari jadallashishiga ta‘sir etadi, ammo barqaror muvozanat holatida aholi jon boshiga mahsulot ishlab chiqarish kamayadi. O`z navbatida, jamg`arish normasining oshirilishi aholi jon boshiga to`g`ri keladigan daromad miqdorini oshiradi va kapital bilan qurollanganlik koeffitsentini ko`tarilishiga olib keladi, lekin barqaror holatdagi o`sish sur‘atiga ta‘sir ko`rsatmaydi. Shu sababli barqaror holatdagi iqtisodiy o`sishning yagona sharti texnik taraqqiyotning o`sish sur‘ati hisoblanadi.