|
Barqaror holat uchun qanday bozor siyosatini tanlaymiz?
Bozor siyosatining maqsadi jismoniy shaxslar farovonligini maksimallashtirish kimki jamiyat uchun ishlab chiqaruvchi bo`lsa har bir shaxs
iqtisodiyotda kapitalning miqdorini o`zlari uchun g`amlamaydi hatto ishlab chiqarish hajmining miqdorini ham.
Ular o`zlari istemol qiladigan tovarlar va xizmatlarni g`amlaydi. Shunday qilib, do`stona bozor siyosati barqaror holat uchun istemolning eng baland darajasini tanlashni xohlaydi. K statsionar qiymati istemolni maksimal lashtirganda kapitalning “oltin qoida”si deb ataladi.10
Biz iqtisodiyot Oltin qoidaga qay darajada bo`ysinishini qanday ayta olamiz? Bu savolga javob ishchi boshiga barqaror darjasida istemolni aniqlashimiz kerak. Keyin bizeng ko`p istemolni barqaror holatini ko`rishimiz mumkin.
Kishi boshiga barqaror holatni toppishda biz milliy daromaddan boshlaymiz.
va qaytadan belgilab
y =c+ i
c =y – i.
Istemol ishlab chiqarishning minus sarmoyasidir. Chunki biz barqaror holat istemolini topishni hohlaganimizda investitsiya va ishlab chiqarish hajmining barqaror qiymatini o`rniga qo`yamiz. Ishchi boshiga ishlab chiqarish barqaror holati f(k*) , k* ishchi boshiga kapitalning barqaror holatidir. Bundan tashqari barqaror holatda asosiy kapital o`zgarmaydi investitsiya tenglamasini qadrsizlanishi dk*. y ni o`rniga f(k*) ni va I ni o`rniga dk* ni qo`yib ishchi boshiga istemolni barqaror holatini yozishimiz mumkin.
c* = f (k*) − k*.
Bu tenglamaga ko`ra istemolning barqaror holati eskirishning barqaror holatini qoplagandan keyin ishlab chiqarishning barqaror holatida hayotning qandayligini ifodalashdir. Bu tenglamada barqaror holat istemolining natijasida barqaror holat kapitalini ikkita qarshi effekti bor kuchayishi uchun. Bir tomondan ko`proq kapital ko`proq ishlab chiqarish demakdir. Boshqa tomondan esa ko`proq kapital ishlab chiqarish deganning manosi kapitalni qaytadan joylab foydalanish demakdir.
10Edmund Phelps, “The Golden Rule of Accumulation: A Fable for Growthmen,’’ American Economic Review 51 (Sentabr 1961): 638–643 b.
RASM 12. 6
Barqaror holatda ishlab chiqarish va eskirish
Barqaror-holatda eskirish (va investitsiya),, dk *
Barqaror-holatda ishlab chiqarish, f (k
Barqaror holatda iste'mol Iqtisodiyotda ishlab chiqarish iste'mol yoki investitsiya uchun foydalaniladi. Borqaror holatda investitsiya eskirishga teng.
Shuning uchun, barqaror holatda iste'mol ishlab chiqarish f(k *) va eskirish dk* o’rtasida turli xil bo’ladi. Barqaror holatda iste'mol Oltin qoida barqaror holatida eng baland nuqtasiga erishadi. Oltin qoidada kapital darajasi k* va Oltin qoidada iste’mol darajasi
belgilangan bo'ladi.
Barqaror holatda Oltin Qoidadan quyida, barqaror holatda kapitalni kuchaytirib barqaror holatda iste'molini oshiradi.
Barqaror holatda Oltin Qoidadan yuqorida, barqaror holarda kapitalni oshirib barqaror holatda istemolni kamaytiradi.
Barqarorn holatda ishchi boshiga kapital, k *
12-6 rasmda asosiy kapital barqaror holatning funksiyalari sifatida barqaror holat eskirishi va barqaror holat ishlab chiqarishi nomoyon bo`ladi. Istemolning barqaror holati eskirish va ishlab chiqarish o`rtasidagi farqdir. Bu rasm istemolni maksimallashtirgan darajadagi oltin qoidaning asosiy kapital ko`rinishidir.
Statsionar holatni taqqoslab eskirish va ishlab chiqarishni har ikkala natijasi kapitalning balandroq darajada bo`lishini biz yodda tutishimiz kerak. Agar asosiy kapital past bo`lsa oltin qoidada ishlab chiqarish va asosiy kapital eskirishga qaraganda ko`tariladi, shuning uchun istemol ortadi. Bu holda ishlab chiqarish funksiyasi dk* ga qaraganda tikroq ko`tarilgan shuning uchun teng ikki y chiziq orasidagi tafovut qaysiki istemol tenglamasida k* ko`tariladi. Agar asosiy kapital oltin qoida darajasidan yuqori bo`lsa asosiy kapitalni ko`tarilishi istemolni kamaytiradi chunki ishlab chiqarishni ortishi eskirishni ortishiga qaraganda kamroq bo`ladi. Shu sababdan ishlab chiqarish funksiyasi dk* liniyasiga qaraganda tekisroq shuning uchun istemol bilan k* o`rtasidagi nishabalik kuchayadi. Kapitalni oltin qoida darajasida ishlab chiqarish funksiyasi va dk* bir xil qiyalik mavjuddir va istemol o`zining eng cho`qqisida.
Oltin qoida xarakterlovchi oddiy holat darajasidir. Ishlab chiqarish funksiyasi qiyaligi kapitalning marjinal mahsuloti MPK.dk* ning qiyaligi d dir. Chunki k* tenglamani ikkita qiyaligi oltin qoida tenglamasini tasvirlaydi.
MPK -
Kapitalning oltin qoidasi eskirish darajasida kapital ishlab chiqarishning marjianal mahsulotidir.
Boshqacha biroz ko`rinishda kapitalni barqaror hajmi k* va kapitalning kuchayishi k*+1 bozor siyosati iqtisodiyotda faraz qiladi. Asosiy kapitalga qadar qo`shimcha ishlab chiqarish hajmini oshishi f(k*+1)-f(k*), kapitalning marjinal mahsuloti deyiladi MPK. Shunday qilib kapital istemoli qo`shimcha birligi tasiri aniq eskirish hajmi d da MPK bo`ladi. Shuning uchun istemolda kapitalning asosiy qo`shimcha darajasini MPK-d deymiz. Agar MPK-d>0 bo`lsa istemolni kuchayishini kapital ortishini ko`ramiz shuning uchun k* oltin qoidadan past bo`ladi. Agar MPK-d<0 bo`lsa istemolni pasayishi kapitalni ko`tarilishin tamonlaydi shuning uchun k* oltin qoida darajasidan yuqori bo`ladi. Shunday qilib quyidagi holat oltin qoidani tasvirlaydi.
MPK - d =0.
Kapitalni oltin qoida darajasida kapitalni marjinal mahsulotida asosiy eskirish MPK-d tenglamasi nol bo`ladi. Ko`rib turganimizdek bozor siyosati iqtisodiyot uchun asosiy kapitalni oltin qoidasini topishni taqazo etadi.11
Iqtisodiyot avtomatik ravishda oltin qoidani barqaror harkatlanmasligini yodda tuting. Biz ayniqsa asosiy kapital holatini oltin qoida sifatida hohlaganimizda aniq saqlash darajasiga muxtojmiz va uni qo`llab quvvatlaymiz. 12-7 rasmda barqaror holatni ko`rsatadi agar kapital darajasining oltin qoidasi ishlab chiqarsih jarayonida tejash darajasini belgilaydi. Aagar saqlash darajasi rasmda foydalangandan baladnroq bo`lsa asosiy kapitalni barqaror holati juda yuqori bo`ladi. Agar saqlash darajasi oziroq bo`lsa asosiy kapital barqaror holati juda past bo`ladi.
11Matematik eslatma: Oltin qoida holati uchun yana bir usuldan hisoblashda bir oz foydalanadi. Qaytadan nomlab c* = f(k*) - dk*eslang. c* eng yuqori darajada k* topish uchun, farqini topishda dc*/dk* = f′(k*) – d va hosilasi nolga teng bo’ladi. f '(k *) kapitalning marginalmahsuloti ekanini qayd etib, biz matnda Oltin qoida holatiga erishamiz.
Boshqa sababi esa istemolning barqaror holati oltin qoida barqaror holatiga qaraganda pastroq bo`ladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
