Makroiqtisodiyot” Ma’ruzalar matni O’zbekiston Respublikasi Okiy va O’rta

Monetar siyosat uchun qoidalar.

Biz siyosiy qoidalarni mulohazakorligiga ishonsakda, makroiqtisodiy siyosat ustida muzokara tugagani yo`q. Agar Federal zahira tizimi pul va kredit siyosati uchun tartib qoidalarini Federal zahira tizimi ifoda etgan, qaysi qoidani tanlash lozim? Turli iqtisodchilar tominidan taqdim qilingan keling uchta asosiy qoidalarni muhokama qilaylik.
Bazi iqtisodchilar monetaristlar deb atalib barqaror darajada pul talabini o`stirish uchun Federal zahira tizimi saqlashni tavsiya qilishadi. Bu pul taminoti barqaror suratlarda kengayib bormoqda. Bu ish haqi bu bobning boshlanishida Milton Fredmon eng yaxshi monitorchi bu monetar siyosatning ko`rinishiga misollardir. Monitorchilar fikricha pul o`zgarishlar taminoti iqtisodiyotning eng katta tebranishlari uchun masuldir. Ular sekin va barqaror o`sishda pul taminoti barqaror ishlab chiqarish, ish bilan bandlik va narxlarni davo qilishadi.
Monetarist siyosati qoidasi ko`pchilik iqtisodiy o`ynab turishlarni taqiqlangan bo`lishi biz tarixan tajribada ko`rganimizdek ammo bazi bir iqtisodchilar eng passiv iqtisodiy qonunmasligiga ishonishadi. Barqaror o`sish pul talabida jami talabni barqarorlashtradi agar faqatgina pul tezligi barqaror bo`lsa. Lekin bazan iqtisodiyot tushkunlikni boshidan kechirganda pul uchun talab, o`shanda beqarorlik darajasiga sabab bo`ladi ko`pchilik iqtisodchilar siyosiy qoidani iqtisodiyotning turli ko`rinishiga moslashish uchun pul talabiga muhtojligiga ishonishadi.
Ikkinchi siyosiy qoidada iqtisodchilar keng nominal YaIMni himoya qilishadi. Bu qoidaga ko`ra Federal zahira tizimi naminal YaIMga rejalashtirgan yo`lni elon qiladi. Agar naminal YaIM ko`tarilsa maqsaddan yuqorida Federal zahira tizimi pul o`sishini kamaytirib jami talabni susaytiradi. Bu maqsaddan pastga tushsa Federal zahira tizimi pulga talabni
kuchaytirib jami talabni kuchaytiradi. Chunki naminal YaIM maqsadi monetar siyosatda pul tezligi o`zgarishiga moslashish ko`pchilik iqtisodchilar ishlab chiqarishni va narxlarni monetar siyosat qoidasiga qaraganda barqarorligiga olib keladi deb hisoblashadi.
Uchinchi siyosiy qoida ko`pincha inflatsiya maqsadga yo`naltirgan bo`ladi. Bu qoida tasirida Federal zahira tizimi inflatsiya darajasi uchun bir maqsadni (odatda birdan past) elon qiladi, keyin pul yetkazib berish hajmini foal investitsiya darajasida haqiqiy investitsiya darajasi maqsaddan chetga chiqadi.Naminal YaIMning maqsadiga o`xshab investitsiya yo`naltirilgan
iqtisodiyotning pul tezligini o`zgartiradi. Bundan tashqari investitsiya maqsadini siyosiy afzalligini jamoatga tushuntirish oson bo`lishi uchundir.
Bu qoidalar naminal o`zgaruvchining naminal YaIM yoki narxlar darajasida pul taminoti bilan ifodalanishini unutmasligimiz kerak. Iqtisodiy siyosatni bir marta tasavvur qilib ko`rish real o`zgaruvchilar jihatidan bildiradi. Masalan Federal zahira tizimi maqsadga yo`nlatirilgan ishsizlik darajasi besh foiz bo`lishga harakat qilishi mumkin. Bunga o`xshash qoidalar bilan muommo hech kim tabiy ishsizlik darajasini qancha bo`lganligini aniq bilmaydi. Agar Federal zahira tizimi maqsad uchun ishsizlik darajasini tabiy darajasidan past bo`lganligini tanlasa natijada inflatsiya tezlashadi. Aksincha agar Federal zahira tizimi ishsizlik darajasi uchun maqsadni tabiiy darajadan yuqorida tanlasa deflatsiyani tezlashtiradi. Shuning uchun iqtisodchilar kamdan kam hollarda monetar siyosatni himoya qilib faqatgina real o`zgaruvchilar bian ifoda etiladi, hattoki ishsizlik va real YaIM iqtisodiy ijroning eng yaxshi iqtisodiy ko`rsatgichlari bo`lsa ham.

4.