Makroiqtisodiy tahlil va prognozlashtirish kafedrasi

Yd = D – T

Tasarrufdagi daromad = daromad(D) – soliqlar(S)


Y- uy xo`jaliklarining ishlab topgan daromadlari(ish haqi, ijaradan, mulkdan, foizli daromadlar, dividendlar hamda olgan transfert to`lovlari)
T – uy xo`jaliklarining to`lagan to`lovlari

Iste`mol

Jamg`arma

Tasarrufdagi daromad(Yd)
DI – disposable income, yoki Yd

Yd = C + S
Yd = tasarrufdagi daromad, C = iste`mol, S = jamg`arma
Ixtiyordagi shaxsiy daromad iste’mol va jamg’arish uchun ishlatiladi, ya’ni qancha ko’p iste’mol qilinsa, shuncha kam jamg’ariladi va aksincha. Iste’mol va jamg’arish o’rtasidagi o’zaro bog’liqlik har xil daromadga ega bo’lgan shaxslarda bir xil emas: kam daromadga ega bo’lganlar odatda ko’proq iste’mol qilib, kamroq jamg’aradi, lekin daromadlari oshib borishi bilan bu nisbat jamg’arish ulushining o’sishi tomonga o’zgaradi.
Qancha ko`p iste`mol qilinsa shuncha kam jamg`ariladi va aksincha


Yd = C + S 100 = 80 + 20
Yd = C + S 100 = 68 + 32
Iste’mol bu ixtiyordagi daromadning iste’molchi tomonidan joriy davrdagi ehtiyojlarini qondirish uchun sarflagan qismi bo’lib, u pirovard hamda oraliq iste’molga ajratiladi. Oraliq iste’molda tovar va xizmatlar iste’mol jarayonida to’liq yo’q bo’lib ketmaydi, pirovard iste’molda esa ular iste’mol jarayonida to’liq ishlatiladi. Jamg’arish esa iste’moldan farqli ravishda kelgusidagi ehtiyojlarni qondirish uchun xizmat qiladi va ixtiyordagi daromadning iste’moldan keyin qolgan qismini aks ettiradi.
Ko’rsatkichlar o’rtasidagi bunday bog’liqlikni quyidagicha ifodalashimiz mumkin:
Daromad, iste`mol va jamg`arma ko`rsatkichlari (1.3-jadval)
(Shartli raqamlarda ming so`m)

Yilllar	Ixtiyordagi daromad Yd	Iste`mol C	Jamg`arma S
2011	220	225	-5
2012	260	260	0
2013	300	295	5
2014	340	330	10
2015	380	365	15
2016	420	400	20
2017	460	435	25
2018	500	470	30
2019	540	505	35
2020	600	560	40

Ixtiyordagi daromad hajmi 220 ming so’mga teng bo’lganda iste’mol 225 ming so’mga teng, ya’ni ixtiyordagi daromaddan 5 ming so’m ko’p bo’ladi. Ya’ni aholi 5 ming so’mga teng miqdorda qarz hisobiga yoki o’tgan yillarda to’plangan jamg’armalar hisobiga iste’mol xarajatlari qiladi. Ixtiyordagi daromad hajmi 260 ming so’mga teng bo’lganda, uning miqdori iste’mol miqdori bilan tenglashadi. Bu miqdor bo’sag’aviy daromad deb yuritiladi. 1.3-jadval ma’lumotlari asosida iste’mol grafigini chizamiz. Iste’mol grafigi ikki to’g’ri chiziq ko’rinishda berilgan. Birinchisi – bu bissektrisa, u shunday shartli vaziyatni ifodalaydiki, qachonki har qanday yilda iste’mol ixtiyordagi daromadga teng bo’ladi, ya’ni jamg’arish butunlay mavjud bo’lmaydi. Algebraik, bu o’zaro bog’liqlik Yd = C tengligi ko’rinishida ifodalangan.

Ikkinchi to’g’ri chiziq (a)– bu haqiqatdagi iste’mol grafigi bo’lib, haqiqiy iste’mol va ixtiyordagi daromad teng bo’lgan nuqtada (240 ming so’m) bissektrisa bilan kesishadi. Bundan quyidagi nuqtada haqiqiy iste’mol ixtiyordagi daromaddan ortiq. Bu vaziyat insonlarni qarz hisobiga hayot kechirishlarini bildiradi. Ikki to’g’ri chiziq kesishish nuqtasidan yuqorida haqiqiy iste’molning barcha miqdorlari ixtiyordagi daromaddan kam hamda ular o’rtasidagi farq jamg’arishni tashkil etadi. Haqiqiy iste’mol grafigi o’zining og’ish burchagiga ega va bissektrisadan farqli ravishda daromad nolga teng bo’lganda iste’molni ma’lum miqdorini ko’rsatadi. (1.3- chizma)