Makroiqtiodiyot fanidan iqtisodiy o’sish tushunchasi, uning mohiyati va o’lchanishi

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
GULISTON DAVLAT UNIVERSITETI
IJTIMOIY-IQTISODIY FAKULTETI

«IQTISODIYOT» kafedrasi

MAKROIQTIODIYOT fanidan


IQTISODIY O’SISH TUSHUNCHASI, UNING MOHIYATI VA O’LCHANISHI
mavzusidagi
KURS ISHI

bajardi: “Iqtisodiyot» ta’lim yo‘nalishi 2-kurs 80-21 gurux talabasi Xudoyqulov Muhammad. ilmiy rahbar: «Iqtisodiyot» kafedrasi katta o‘qituvchisi Raxmatov Komoliddin.

Guliston-2023

Mundarija:
Kirish........................................…………………………………………………3

1. Iqtisodiy o'sish tushunchasi va dunyo tajribasi……………………....................5

2. Iqtisodiy o‘sish turlari, ko‘rsatkichlari va omillari……………………………..8

3. Iqtisodiy o‘sishni o‘lchash……………………………………………………..14

4. O‘zbekistonda iqtisodiy o‘sish surati…………………………………………17

5. O‘zbekistonda iqtisodiy o’sish istiqbollari..…………………………………28

Xulosa………………………………………………………………………..30

Foydalanilgan adabiyotlar…………………………………………………..31

Kirish
Iqtisodiy o'sish har qanday jamiyat taraqqiyoti va farovonligining asosidir. Iqtisodiy o'sish o'z mohiyatiga ko'ra, ma'lum bir jamiyat doirasida mahsulot va xizmatlar ishlab chiqarish hajmining ko'payishini anglatadi. U ko'pincha mamlakatning yalpi ichki mahsuloti (YaIM) yordamida o'lchanadi, bu ma'lum bir davrda uning chegaralarida ishlab chiqarilgan barcha tovarlar va xizmatlarning qiymatini baholaydi. Iqtisodiy o'sish jamiyatlarga bandlik darajasini oshirish, daromadlarni oshirish, iste'mol va investitsiyalar uchun imkoniyatlar yaratish orqali yaxshilangan turmush darajasidan foydalanish imkonini beradi. Iqtisodiy o'sishning afzalliklari ko'p qirrali bo'lib, fuqarolarning hayot sifatini oshirishga olib keladi. Iqtisodiy o'sishning asosiy omillari - investitsiyalar, texnologik yutuqlar, mehnat unumdorligi va bozor samaradorligi. Infratuzilma, ilmiy-tadqiqot va ishlanmalar va ta'limga investitsiyalarning ko'payishi samaradorlikni oshirishi mumkin, bu esa iqtisodiy ishlab chiqarishning yaxshilanishiga olib keladi. Texnologik taraqqiyot ko'pincha iqtisodiy o'sishga chuqur ta'sir ko'rsatadi, chunki ular ishlab chiqarish jarayonida samaradorlikni oshirishi va mutlaqo yangi sanoat tarmoqlarini yaratishi mumkin. Biroq, iqtisodiy o'sish bilan bog'liq salbiy ta'sirlar mavjud. Bu ta'sirlar daromadlar tengsizligi, atrof-muhit degradatsiyasi va resurslarning kamayishidir. Daromadlar tengsizligining kuchayishi ijtimoiy tartibsizlik va aholining noroziligiga olib kelishi mumkin. Atrof-muhitning buzilishi uzoq davom etadigan oqibatlarga olib kelishi mumkin va resurslarning kamayishi ekotizimlarga qaytarilmas zarar etkazishi mumkin, bu esa salbiy tashqi ta'sirlarga olib keladi. Siyosatchilar oldida turgan asosiy vazifa iqtisodiy o‘sish foydalari bilan uning salbiy oqibatlarini muvozanatlashdan iborat. Hukumatlar iqtisodiy o'sishning salbiy ta'sirini yumshatish siyosatini, masalan, atrof-muhit muammolarini hal qilish uchun tartibga solish va boyliklarni qayta taqsimlovchi progressiv soliqqa tortish kabi siyosatni ishlab chiqishi kerak. Ular, shuningdek, iqtisodiy o'sishning potentsial ijobiy ta'sirini maksimal darajada oshirish uchun ta'lim, ijtimoiy farovonlik, ilmiy-tadqiqot va ishlanmalarga investitsiyalarga ustuvor ahamiyat berishlari kerak. Iiqtisodiy o‘sish jamiyatni yuksaltirishning harakatlantiruvchi kuchi hisoblanadi. Iqtisodiy o'sishning foydalari katta bo'lishi mumkin, ammo siyosatchilar ularni mumkin bo'lgan salbiy oqibatlarga qarshi muvozanatlashlari kerak. Iqtisodiy o'sishning yakuniy maqsadi jamiyatning barcha a'zolariga foyda keltiradigan barqaror va adolatli taraqqiyotni ta'minlashdan iborat bo'lishi kerak.
Iqtisodiy o'sish tushunchasi zamonaviy iqtisodiy nazariya va amaliyotda markaziy o'rin tutadi. Odatda bu iqtisodiyotda vaqt o'tishi bilan mahsulot va xizmatlar ishlab chiqarish yoki ishlab chiqarishning ko'payishi sifatida aniqlanadi. Bu o'sish odatda yalpi ichki mahsulot (YaIM) yoki yalpi milliy mahsulot (YaIM) ko'rinishida o'lchanadi.
Iqtisodiy o'sish rivojlanayotgan mamlakatlarda qashshoqlikni kamaytirish va turmush darajasini yaxshilash uchun muhim deb hisoblanadi. Bu, shuningdek, rivojlangan mamlakatlarda iqtisodiy barqarorlikni saqlash va retsessiyaning oldini olish uchun muhim hisoblanadi. Biroq, iqtisodiy o'sish kontseptsiyasi murakkab va unga erishishga turli omillar ta'sir qilishi mumkin.
Iqtisodiy o'sishga ta'sir qiluvchi asosiy omillardan biri bu texnologiyadir. Texnologik yutuqlar samaradorlikni oshirishi, xarajatlarni kamaytirishi va jahon bozorida raqobatbardoshlikni oshirishi mumkin. Ilmiy-tadqiqot va ishlanmalarga va ta'limga sarmoya kiritish, shuningdek, yuqori iqtisodiy o'sishga olib keladigan texnologik taraqqiyotga olib kelishi mumkin.
Iqtisodiy o'sishning yana bir hal qiluvchi omili - bu tabiiy resurslarning mavjudligi. Neft yoki minerallar kabi tabiiy resurslarga boy mamlakatlar ko'pincha yuqori o'sish sur'atlariga erishishlari mumkin, ammo bu muammoli bo'lishi mumkin, chunki bu resurslar cheklangan va ularning tugashi iqtisodiy beqarorlikka olib kelishi mumkin.
Qolaversa, iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirishda davlat siyosatining rolini ortiqcha baholab bo‘lmaydi. Sog'lom moliyaviy boshqaruv, samarali tartibga solish rejimlari va erkin savdo kelishuvlari kabi yaxshi iqtisodiy siyosatlar yuqori iqtisodiy o'sishga yordam beradi. Biroq, noto'g'ri ishlab chiqilgan siyosat teskari ta'sir ko'rsatishi mumkin, bu esa iqtisodiy turg'unlik yoki hatto retsessiyaga olib keladi.Nihoyat, iqtisodiy o'sish va uning atrof-muhitga ta'siri masalasini e'tiborsiz qoldirib bo'lmaydi. Iqtisodiy o'sish atrof-muhitning ifloslanishi, o'rmonlarning kesilishi va boshqa salbiy ekologik oqibatlarga olib kelishi mumkin. Shuning uchun iqtisodiy o‘sish va barqarorlikni muvozanatlash, iqtisodiy faoliyatni tabiiy muhitga zarar yetkazmaydigan tarzda olib borishni ta’minlash muhim ahamiyatga ega.
Iqtisodiy o‘sish zamonaviy iqtisodiy nazariya va amaliyotda markaziy o‘rinni egallagan murakkab va ko‘p qirrali tushunchadir. Bu ehtiyotkorlik bilan boshqarishni talab qiladi va barqaror va inklyuziv o'sishga erishish uchun bir qator omillarni hisobga olish kerak. Iqtisodiy o'sish qashshoqlikni kamaytirish va turmush darajasini yaxshilash uchun ijobiy bo'lishi mumkin bo'lsa-da, u barqarorlik va atrof-muhitni muhofaza qilish bilan muvozanatli bo'lishi kerak, aks holda u iqtisodiy nuqtai nazardan tashqariga chiqadigan salbiy oqibatlarga olib kelishi mumkin.

1.