Макон ва вақТ

Epikur

• Substansional konsepsiya asoschilari
•  

• Demokrit, Epikur
• Lukresiy Kar
•  

• Makon va zamonni materiyaga ham,
• bir-biriga ham
• bog‘liq bo‘lmagan
• mustaqil
• mohiyatlardir
•  

• Makon atomlardan iborat.U bo‘shliqdir.
• Makon mutlaq, bir jinsli va harakatsiz bo‘ladi, vaqt esa bir tekis oqadi.
•  

• makon ob’ektiv, bir xil va cheksiz
•  

• MAKON VA VAQT

• Mikrodunyo

• Makrodunyo

• Jonli tabiat

• Megadunyo

• Ijtimoiy borliq

• Biologik vaqt

• Psixologik vaqt

• XVIII-XIX asrlarda
• substansional konsepsiya falsafada

• YETAKCHI KONSEPSIYA

• Materiyadan tashqarida sof makon yoki
• moddiy jarayonlar bilan mutlaqo
• bog’liq bo’lmagan vaqt mavjud

• METAFIZIK KONSEPSIYA

• .

• Vaqt shu «hozir»ning ketma-ketligi, ularning almashuvi, sanog‘i, hisobi, «oldingi va keyingiga bog‘langan harakatlar soni»dir
•  

• Sub’ektiv idealizm
• vakillari makon
• va vaqt haqida
•  

• D.Yum (1711-1776)
• I.Kant (1724-1804)
•  

• makon va vaqtga
• individual ong shakllari
•  

• mavjudligining
• ob’ektiv xususiyati
•  

• inson hissiyoti
• shakli – kuzatish shakli
•  

• ham makon va
• vaqtga sub’ektiv
•  

• 9

• Materialistik yondashuv
• vakillari makon
• va vaqt haqida

• I.Nyuton (1643-1727)
• A.Eynshteyn (1879-1955)

• makon va vaqtni
• ongdan tashqarida
• mavjud

• uchun ular faqat
• idrokda mavjuddir

• 10

• Makon va vaqt nisbiylik nazariyasi nuqtayi nazaridan

• Materiya
• mavjudligining
• atributlari

• materiya kabi,
• mustaqil
• holda mavjud
• bo‘la
• olmaydi

• makon,
• vaqt,
• harakat

• materiya
• mavjudligining
• asosiy shakllari

• dunyo muqarrar
• tarzda faqat
• makon
• va vaqtda
• mavjud

• Makon va vaqtning
• asosiy xossalari

• Makonning
• uch o‘lchovliligi

• Vaqtning bir
• yo‘nalishliligi

• 12

• Makonning ko‘p
• o‘lchovliligi

• Nisbiylik nazariyasini rivojlantiruvchi va kuchli, kuchsiz, elektromagnit
• va gravitatsion o‘zaro ta’sirlarga nisbatan yaxlit yondashuvchi hozirgi
• tabiiy-ilmiy konsepsiyalar makonning uch o‘lchovliligi va vaqtning bir
• o‘lchovliligi (u o‘tmishdan kelajakka qarab oqishi)ni moddiy jismlar
• borlig‘ining ehtimol tutilgan hollaridan biri sifatida talqin qiladi
• va bizning Metagalaktikamiz bilan bir qatorda o‘zga dunyolar ham mav-
• judligini faraz qilib, makon va vaqtning ko‘p o‘lchovliligi g‘oyasini
• ilgari suradi. Boshqa olamlarda makon va vaqt butunlay o‘zgacha tuzilish,
• ko‘lamlilik va shakllarga ega bo‘lishi mumkinligi taxmin qilinadi.

• 14

• Makonning uch o‘lchovliligi.

• Makonning uch o‘lchovliligi hanuzgacha ilmiy-nazariy jihatdan
• aniq isbotlanmagan. Makon va vaqtning cheksizligi hamda
• tuganmasligi, makonning uch o‘lchovliligi, vaqtning bir yo‘na-
• lishliligi, orqaga qaytmasligi makon va vaqtning asosiy xos-
• salari sifatida qaralishi lozim. Biz makroskopik tajribada
• ko‘radigan ob’ektlar uch o‘lchovli ko‘lamlilikka – uch o‘lchovdagi
• o‘lchamlilikka ega. Makonning har qanday nuqtasi uch soni yorda-
• mida beriladi. Ammo makonning uch o‘lchovliligi faylasuflar
• uchun amalda jumboq bo‘lib qolamoqda. Ular uchun bu asoslashga
• urinishlar natija bermayotgan empirik postulat sifatida qa-
• bul qilinadi. Makonning uch o‘lchovliligini ta’riflab bergan
• Aristotel pifagorchilarning g‘oyalari yordamida uni asoslash
• ga harakat qilgan. U uch o‘lchov eng mukammal va tugallangan bo‘-
• lib, aynan 3 soni shunday xususiyatga ega ekanligini qayd etgan.

• Makon va vaqtning
• topologik xossalari

• Vaqt tartibi

• Sifat
• ko’rsatkichlari

• Vaqtning
• o’lchamliligi

• Makon va
• vaqtning
• bog’liqligi

• Makon va
• vaqtning
• uzluksizligi

• Vaqt yo’nalishi

• Xulosa

• Makon va vaqt haqidagi falsafiy qarashlarni umumlashtirib
• va bu kategoriyalar mazmunini dunyo haqidagi hozirgi tabiiy-
• ilmiy bilimlar bilan boyitib, yuqorida aytilganlar nuqtai
• nazaridan makon va monning asosiy vaqt asosiy xossalarini
• qayd etib o‘tamiz. Jumladan, makon ko‘lamlilik, bir jinsli-
• lik va ko‘p o‘lchovlilik bilan tavsiflanadigan mavjudlik
• tartibi, vaqt esa davomlilik, orqaga qaytmaslik va izot-
• roplik, ya’ni mumkin bo‘lgan barcha yo‘nalishlarning teng hu-
• quqliligi xos bo‘lgan voqealarning harakat tartibi va ket-
• ma-ketligidir.