Maket Akusherlik 2013. pmd

Tuxumdon sikli. 

Giðofizda ishlab chiqiladigan gonadotrop

gormonlar ta’sirida tuxumdonda davriy takrorlanuvchi o‘zgarishlar

ro‘y beradi, bu o‘zgarishlar uch fazaga bo‘linadi: a) follikulaning

yetilishi – follikulyar faza, b) yetilgan follikulaning yorilishi –

ovulatsiya fazasi, d) sariq tananing rivojlanishi – lyutein fazasi.

Follikulaning yetilish jarayoni hayz ko‘rish siklining birinchi

yarmi, ya’ni 28 kunlik siklda 14 kunni, 21 kunlik siklda 10–11

kunni tashkil etadi.

Follikulaning yetilish jarayonida uning tarkibidagi hamma

bo‘laklar: tuxumhujayra, donador parda, qo‘shuvchi to‘qima par-

dasi katta o‘zgarishlarga uchraydi.

Tuxumhujayra 5–6 baravar kattalashadi, uning yuzasida shi-

shasimon parda (

zona pellucida

) hosil bo‘ladi, protoplazmasida

murakkab o‘zgarishlar ro‘y beradi. Tuxumhujayra ikki karra

bo‘lingandan keyin uzil-kesil yetiladi. Yetilish davridagi birinchi

bo‘linishda katta-kichik ikki hujayra vujudga keladi. Asosiy, katta

hujayra o‘z o‘rnida qoladi (kichkinasi uloqtirib tashlanadi) va ha-

demay ikkinchi marta bo‘linadi, ayni vaqtda tuxumhujayradan xro-

---

57

mosomalarning yarmi uloqtirib yuboriladi. Reduksion bo‘linish

deb ataladigan ikkinchi bo‘linishdan keyin tuxumhujayra yetilib,

urug‘lanishga yaroqli bo‘ladi.

Follikulyar epiteliy (donador parda) yetilish jarayonida proli-

feratsiyalanadi (hujayralar ko‘payadi), bir qavatli epiteliydan

ko‘p qavatli epiteliyga aylanadi, follikulaning donador pardasi

(

membrana granulosa folliculi

) hosil bo‘ladi. Donador pardaning

hujayralari dastlab tuxumhujayra bilan qo‘shuvchi to‘qima pardasi

o‘rtasidagi jami kamgakni to‘ldiradi. So‘ngra hujayralar to‘p-

lamining markazida suyuqlik bilan to‘la bo‘shliqlar hosil bo‘ladi;

bora-bora bo‘shliqlar qo‘shilib bitta bo‘ladi, bu yagona bo‘shliq

follikulyar suyuqlik (

liquor folliculi

) degan tiniq suyuqlik bilan

to‘ladi.

Follikulyar suyuqlik to‘plan-

gan sayin donador parda hu-

jayralari tuxumhujayraga va fol-

likula devoriga surilaveradi. Do-

nador pardaning tuxumhujay-

rani o‘rab turgan hujayralari

nurafshon toj (

corona radiata

)

deb ataladi. Nurafshon toj bilan

o‘ralgan tuxumhujayra donador

pardaning devori yoqalab yot-

gan hujayralar to‘plami ustida

turadi. Bu hujayralar to‘plami

tuxumli do‘mboqcha (

cumulus

ovigerus

) deb ataladi (13-rasm).

Yetilgan tuxumhujayra folliku-

laning yetilish paytigacha tu-

xumli do‘mboqchadan uzoqlashib, follikulyar suyuqlik ichida turadi.

Follikulada estrogen (follikulyar) gormoni hosil bo‘ladi. Bu

gormon organizmga har tomonlama murakkab ta’sir ko‘rsatadi.

Follikula yetilgan sayin uning qo‘shuvchi to‘qima pardasi taraq-

qiy etadi. Bitta qo‘shuvchi to‘qima pardasi o‘rniga ikkita parda hosil

bo‘ladi: ichki parda (

theca interna

) hujayra elementlariga va

kapillarlarga boy tashqi parda (

theca externa

) tolali bo‘lib, yirikroq

tomirlari bor. Yetilayotgan follikula kattalashadi, qutbi tuxumdon

yuzasi ustida do‘ppayib chiqa boshlaydi. Tuxumdon to‘qimasining

shu joyi yupqa tortadi.