Махсус таълим вазирлиги тошкент давлат иқтисодиёт университети

 МАВЗУГА ДОИР АМАЛИЙ МИСОЛЛАР ВА КЕЙСЛАР: 
 Муаммо ҳаммага маълум усуллар орқали ечилиши мумкин деб 
ўйлама!
1–мисол. Мамлакатнинг ноқонуний секторига нималар кириши ва улар 
асосан солиқдан қочишга уринишлари ҳақида билсангиз керак. “Санъат” 

---

128
фирмаси санъаткорлар концерт дастурларини ташкил қилиш билан 
шуғулланади ва улар одатда негадир концерт дастурлари учун билетларни 
белгиланган нархдан 1,5-2 баробарга қимматроққа “қора” бозорда сотади. Бу 
ҳолат қандай салбий оқибатларга олиб келиши мумкин?
Жавоб, “Санъат” фирмасига бўлган ишочни йўқолиб боришига олиб 
келади. 
2-мисол. Давлатнинг иқтисодиёти қуйидаги маълумотлар орқали 
ифодаланган: 
Кўрсаткичлар 
Пул бирликлари 
ЯИМ 
600 
Уй хўжаликлари истеъмоли 
320 
Соф инвестициялaр ҳажми 
110 
Давлат харажатлари 
90 
Экспорт 
120 
Импорт 
90 
Бюджетга тушувчи бевосита солиқлар ҳажми
40 
Билвосита солиқлар ҳажми 
30 
Тадбиркорларга субсидиялар
25 
Саволлар: а) амортизация маблағлари ҳажми, б) миллий даромад 
(МҲТнинг эски талқинига кўра), в) давлат бюджети ҳолатини. 
Жавоблар, а)харажатларга кўра ЯИМни ҳисоблаш формуласига 
асосланиб ялпи инвестициялaр ҳажмини топамиз: 
I = ЯИМ - C - G - N
x
. Бунда, T = 600 - 320 - 90 - 30 = 160.
А = I
- I
cоф
= 160 - 110 = 50. 
б) миллий даромад қуйидагича аниқланади: 
МД = ЯИМ - А – Т
n
, Бу ерда, Т
n
– бизнесга билвосита солиқлар.
Бунда МД = 600 - 50 - 30 = 520. 
в) давлат бюджети ҳолатини аниқлаш учун давлат даромад ва 
харажатларини қиёслаш зарур. 
Т = 40 + 30 = 70. Бунда Т - G = 70 - 90 = - 20, яъни бюджет дефицити мавжуд. 
3-мисол. А ва В мамлакатларнинг иқтисодиёти қуйидаги маълумотлар 
билан ёритиб берилган: 
Кўрсаткичлар 
А мамлакат 
В мамлакат 
1. Мoлиявий йил бошида давлат қарзи 
қиймати 
( млн. дол.да)
2000 
2000 
2. Мoлиявий йил давомидаги номинал 
давлат харажатлари(млн.дол.да) 
200 
200 
3. Нарх даражаси (йил бошида) 
1,0 
1,0 
4. Инфляциянинг йиллик суръати 
0,0 
0,1 
5. Давлат қарзи бўйича номинал фоиз 
ставкаси 
0,03 
0,13 

---

129
6. Давлат бюджетига номинал солиқ 
тушумлари (млн.дол.да) 
260 
260 
Саволлар:
а) Мамлакатда давлат қарзларига хизмат кўрсатиш бўйича фоиз 
тўловларининг номинал миқдори қандай? 
б) Ҳар бир мамлакатда бюджет дефицитининг расмий баҳоси қандай? 
в) Ҳар қайси мамлакатда давлат қарзининг номинал ва реал қиймати 
қандай (йил охирида)?