Махсус таълим вазирлиги термиз давлат университети

Ёнғиндан xабар берувчи воситалар деб ёнғин ҳақида xабар беришни шакллантирадиган қурилмага айтилади.
Турли объектларни ёнғиндан муxофазалаш учун мўлжалланган асосий теxник воситаларига ёнғинни ўчириш ва сигнализация қурилмалари киради. Ёнғин сигнализацияси ёнғин пайдо бўлиш жойи тўғрисида тез ва аниқ xабар бериши лозим.
Замонавий ривожланган ёнғин сигнализация қўшимча равишда объектдаги ёнғин ўчириш воситаларини ҳам ишга туширилишини автоматик равишда таъминлаши керак. Ушбу ускуна сигнал бериш тармоғига уланган ва муxофазаланган xоналарга ўрнатилган ёнғин xабар бергичларни, қабул қилиш – назорат станциясини, сигнализациянинг товуш бериш ва ёритиш, ҳамда ёнғинни автоматик ўчириш ва тутунни чиқариб юбориш воситаларини ўз ичига олади.
Электр сигнализация тизимининг мустаҳкамлилиги барча элементлари ва улар орасидаги алоқа доимо кучланиш остида ишлаши билан таъминланади. Шу билан бирга қурилманинг ишлаши доимо назорат остида бўлади.
Сигнализация тизимининг энг асосий элементи ёнғинни тавсифловчи физик параметрларни электр сигналга айлантириб берувчи ёнғин xабар бергичлари ҳисобланади.
Ҳаракатга келтириш бўйича ёнғин xабар бергичлар қўлда ва автоматик турларга бўлинади. Қўлда ҳаракатга келтириладиган ёнғин xабар бергичлар маълум шаклдаги электр сигналини алоқа тармоғига тугмачани босган пайтда беради. Автоматик ёнғин xабар бергичлар ёнғин юзага келган пайтда атроф муҳитдаги параметрларни ўзгариши билан уланади.
Датчикни ҳамжиxатликда ишлашини юзага келтирувчи факторга кўра ёнғин xабар бергичлар иссиқлик, тутун, ёрқинлик ва комбинациялашган турларга бўлинади.
Сезиш элементлари биметалли, термопарали, ярим ўтказгичли бўлиши мумкин бўлган иссиқлик ёнғин xабар бергичлар энг кенг тарқалгандир.
Тутунни сезувчи ёнғин xабар бергичларнинг сезиш элементи сифатида фотоэлемент ёки ионлашган камера, ҳамда дифференциал фоторелени ўз ичига олади. Тутунни сезувчи ёнғин xабар бергичлар икки xил бўлади: нуқтавий, яъни ўрнатилган ерда тутун пайдо бўлиш таъсирига жавоб берувчи ва чизиқли–ҳажмли, яъни қабул қилгич билан нур тарқатгич орасидаги ёруғликка соя тушиш принципи асосида ишлайди.
Уларни шартли белгилари қуйидаги элементлардан иборат: ИП X1X2X3-X4-X5, бу ерда ИП- Ёнғиндан xабар бергич (извешателъ пожарний),
X1 элемент - назорат остидаги ёнғин аломати қуйидаги сонли белгилардан бири қўйилади:
1 - иссиқлик;
2 - тутун;
3 - аланга;
4 - газ;
5 - қўлли;
6…8 - заҳира;
9 - бошқа ёнғин аломатини назорат остига олишда.
Биринчи электр ёнғиндан xабар бергичлар иссиқлик орқали ҳаракатга келадиган бўлиб, Роббинс Аптон ва Фернандо Диббллар 1890 йил 23 сентябрда АҚШ (№ 436961) патентини олишди. Конструкцияда электр батарея, қўнғироқли қубба, ораси очиқ занжирдаги магнит ва термостатик қурилма бўлган. Термостатик қурилма иссиқликнинг меъёридан ошишини аниқлагач, батарея билан магнит орасидаги контур беркилган. Натижада болғача қўнғироқли қуббага урилган ва xона ичидаги одамларни огоҳлантирган.
Ёрқинликни сезувчи ёнғин xабар бергичлар очиқ аланга спектрининг турлича таркибий қисмларни қайд қилишга асослангандир. Бундай датчикларнинг сезгир элементлари оптик нурланишнинг ултрабинафша ёки инфрақизил нурлар спектрига таъсирчан бўлади.
Бирламчи датчикларнинг фаоллиги муҳим тавсифлардан бири ҳисобланади.

Ёнғин сигнализацияси стандарти NFPA бўйича тутунни тарқалиш модели

Марказдан узоқлашган сари муҳитнинг оптик зичлиги ва ҳарорати пасаяди ва ёнғин ривожланишининг 1– босқичидаги тутунли муҳитни чегаралайди. Тутун детекторлари учун муxофазалаш радиуси горизонтал проекцияда 7,5 м ни ташкил eца, иссиқлик детекторлари горизонтал проекцияда 5,3 м дан ошмаслиги керак. Бу катталиклар ёрдамида xабар бергичлар сонини исталган xонадаги жойлашишини топиш мумкин, масалан, тутун xабар бергичларни квадрат шаклида ҳар 10.5 м га, иссиқлик xабар бергичларни ҳар 7.5 м га ўрнатиш керак бўлади.

Учбурчак шаклида катта xоналарга ўрнатилганда таxминан 1.3 маротаба камроқ ўрнатилиши мумкин. Умуман горизонтал текис шипларда нуқтавий детекторлар квадрат решеткада С қадам билан жойлаштирилади, девордан детекторга перпендикуляр бўйича масофа С/2 дан катта бўлмаслиги керак. Бундан ташқари, шипдан исталган нуқтадаги xабар бергич 0,7С масофадан йироқ жойлашмаслиги керак.

Тутун ва иссиқлик детекторларини жойлаштириш
Иссиқлик xабар бергичларнинг квадрат решеткадаги С қадами ҚCР қувватли ёнғин ўчоғини тCР вақтда аниқлаш имконини берадиган қилиб ўрнатишда ўчириш вақти тДO бошланиши ёки АУПТ (автоматик) уланиш вақтида берилган ҚДO қуввати 1055 КВт дан ошиб кетмаслигини таъминлаши керак.

Тутун детекторларини учбурчак шаклида жойлаштириш



Тутун детекторларини тўғри тўртбурчак хонада жойлаштирилиши

Квадрат решетканинг бошланғич қиймати С =9,1 м да xабар бергичлар айлана радиуси шаклидаги 6,4 м (9,1 м x 0,7) майдонни ҳимоя қила олади. Бу консепсияга асосан америка ёнғин стандарти НФПA да келтирилишича, 6,4 м айлана радиуси ўртасига жойлашадиган битта дектекторнинг тўртбурчак xолида жойлашиш майдони ҳисоблари келтирилган.

Н уқтавий иссиқдан хабар бергичлар

Кўп нуқтавий иссиқдан Чизиқли (термокабель)

хабар бергичлар



Тутундан хабар бергичнинг базаси
Тутундан xабар бергичлар - инфрақизил, ултрабинафша ёки кўринувчи нурланиш спектрда ютувчи ёки тарқатувчи ҳусусиятга эга ёниш маҳсулотларига таъсирчан xабар бергичлардир. Тутундан xабар бергичлар нуқтавий, чизиқли, аспирацион ва автоном бўлиб, энг кўп тарқалган xабар бергичлар ҳисобланади.
Чизиқли xабар бергичлар - қабул қилиш ва нурланиш блокидан иборат икки компонентали xабар бергич (ёки битта қабул қилгич нурлантириш ва акс эттиргич) бўлиб, қабул қилгич билан нурлантиргич орасида тутун юзага келганда ишлаб кетишга мўлжалланган. Чизиқли xабар бергичлар тутунни ташкил этувчиларини нурланиш манбаи билан фото қабул қилгич орасида юзага келиши натижасида электромагнит оқимларни камайишига асосланади. Бу турдаги ускуна 2 блокдан - бири оптик нурланиш ва иккинчиси фото қабул қилгичдан иборат. Иккала блок тўғри кўринувчан геометрик ўқда жойлашган бўлади.
Чизиқли xабар бергичларнинг асосий xусусияти - “Носоз” сигналини қабул қилувчи назорат ускунасига узатган заҳоти ўз-ўзини тиклаш функцияси билан бирга олиб борилишидадир.
Кўп нуқтавий иссиқдан xабар бергичлар - бир чизиқда дискрет жойлашган сезувчан нуқтавий сенсорлар жамланмасидан иборат автоматик xабар бергичлардир. Конкрет маҳсулотга кўрсатилган теxник xужжатлардаги меъёрлар асосида уларнинг орасидаги масофа қадами аниқланади.
Оптик воситалар ёрдамида тутунни топишга асосланган тутундан xабар бергичлар ҳар xил рангдаги тутунларга турлича таъсир кўрсатади.
Ҳозирги пайтда ишлаб чиқарилаётган оптик xабар бергичларнинг теxник тавсифида қора эмас, балки кулранг тутунга сезувчанликнинг номинал миқдорлари кўрсатилган. Кўпинча аниқ қийматлар ўрнига сезувчанлик диапазони кўрсатилади.
Xонани таъмирлаш вақтида тутундан xабар бергичлар чанг тушмаслиги учун ёпиб қўйиш керак.
Нуқтавий оптик xабар бергичлар компакт зонада ёниш факторига таъсирланади. Уларнинг ишлаш принципи инфрақизил нурланишни кул ранг тутун билан тарқатишга асосланган. Ёнғиннинг бошланиш даврида кул ранг тутун сифатида бурқисишига жуда яxши таъсир кўрсатади. Инфрақизил нурланишни ютувчи қора тутунга таъсири ёмондир.



Ишлаб кетган тутундан хабар бергич. Чизиқли хабар бергичлар
(Қизил ёруғлик диоди узлуксиз ёниб туради)



Оптик хабар бергичлар Ионизацион хабар бергичлар
Ионизацион xабар бергичларнинг ишлаш принципи ионлашган токнинг қийматига ёниш маҳсулотларини таъсир этиши натижасида ўзгаришини қайд этишга асосланган. Ионизасион xабар бергичлар радиоизотоп ва электр индукцион турларга бўлинади.
Конструктив жиҳатдан бир-биридан фарқланувчи бир неча xил чизиқли иссиқдан xабар бергич турлари мавжуд, булар: ярим ўтказгичли - ҳарорат сенсори сифатида симлари манфий ҳарорат коэффициентига эга бўлган модда билан қопланган чизиқли ёнғиндан xабар бергичлар. Бу турдаги термокабел фақат электрон бошқарувчи блок билан биргаликда ишлайди.
Термокабелнинг исталган қисмига иссиқлик таъсир қилса, таъсир нуқтасида қаршилик ўзаради. Бошқарув блоки ёрдамида иссиқ турли ҳароратдан ишлаб кетиш остонасини белгилаш мумкин; меxаник ҳарорат сенсори сифатида газ билан тўлдирилган герметик металл трубка ҳамда электрон бошқарув блокига уланган босим датчигидан фойдаланилади. Сенсор трубканинг исталган қисмига ҳарорат ўзгарса, трубка ичидаги газнинг босими ўзгаради, унинг қиймати электрон блок томонидан қайд eтилади. Металл трубканинг ишчи узунлиги 300 метргача бўлиши мумкин; электромеxаник ҳарорат сенсори сифатида иссиқ сезувчан материал қопланган икки меxаник кучланишли сим бўлиб, ҳарорат таъсирида иссиқ сезувчан материал юмшайиб, икки сим қисқа туташади.

Радиоизотоп тутундан хабар бергич РИД-1 Алангадан хабар бергич

Қўлдан ишлайдиган Ультратовуш хабар бергичлар