Ирсийланган белгилар ажралишининг 12:3:1 нисбати
.
Бунга
мисол қилиб от зотларида жун рангининг ирсийланишини оламиз. Уларда
жун рангининг ирсийланишида, икки жуфт ноаллел ген иштирок этади.
Улардан бири доминант С гени бўз рангни, иккинчиси - В эса қора рангни
ривожлантиради. Доминант эпистатик С гени доминант гипостатик В гени
устидан устунлик қилади. Чатиштириш учун олинган бия ва айғирларнинг
жун ранги бўйича генотипларини қуйидагича белгилаймиз.
Р
♀ бўз ранг
♂ қора ранг
ССbb
х
ccBB
g
Cb
cB
F
1
бўз ранг
СсВb
Р
♀ бўз ранг
♂ бўз ранг
СсВb
х
СсВb
g
СВ, Сb, сВ, сb
СВ, Сb, сВ, сb
51
F
2
Генотипик синфлар
Фенотипик синфлар
№ Генотип Такрорланиш
сони
Фенотипик
радикал
Фенотип
Нисбат
1. CCВВ
1
C
_
В
_
бўз ранг
12
2. ССВb
2
3. CсВВ
2
4. СсВb
4
5. ССbb
1
С
_
bb
6. Ссbb
2
7. сcВВ
1
ссВ
_
қора
3
8. ссВb
2
9. ссbb
1
ссbb
саман (малла)
1
F
2
да олинган тойларни жун ранги бўйича учта фенотипик синфга
ажратиш мумкин - 12 қисм бўз ранг : 3 қисм қора : 1 қисм саман (илова- 20
расм).
Доминант эпистаздан ташқари белгиларнинг ирсийланишида
рецессив эпистаз ҳам кузатилади. Унга мисол қилиб қуёнларда жун
рангининг ирсийланишини келтириш мумкин. Қора жунли қуёнлар (AAbb)
оқ жунли (aaBB) қуёнлар билан чатиштирилганда биринчи авлодда кул
ранг (агути) (AaBb) қуёнчалар олинган. F
2
да эса олинган қуёнчаларнинг
9/16 қисми кул ранг (A
_
B
_
), 3/16 қисми қора (A
_
bb) ва 4/16 қисми оқ (aaB
_
ва aabb). Бу натижа генлар ўзаро таъсирининг комплементар типида ҳам
кузатилган эди. Бу натижани рецессив эпистаз аа > В
_
ва аа > bb мавжуд
деб қаралган ҳолат ёрдамида ҳам тушунтириш мумкин. Бундай ҳолда ааВ
_
генотипларига эга бўлган қуёнчалар оқ рангда бўладилар, а гени рецессив
гомозигота ҳолатда қора пигментнинг ҳосил бўлмаслигини таъминлайди
ва у орқали қора пигментни жуннинг бўйламасига тарқатувчи В генининг
фаолиятига тўсқинлик қилади.
Юқорида тавсиф этилган якка рецессив эпистаздан ташқари ҳар бир
геннинг рецессив аллели гомозигота ҳолатда бир вақтнинг ўзида реципрок
ҳолда комплементар генларнинг доминант аллелларининг таъсирини босиб
турадилар, яъни аа > В
_
, bb > A
_
. Бундай икки рецессив гомозиготанинг
фаолияти қўш рецессив эпистаз деб аталади. Дидурагай чатиштиришда
фенотип бўйича ажралиш 9:7 нисбатда бўлади. Ноаллел генлар ўзаро
таъсирининг комплементар типига келтирилган хушбўй нўхат ўсимлигида
гул рангининг ирсийланиши қўш рецессив эпистазга мисол бўла олади.
Шундай қилиб, генларнинг комплементар ва эпистаз типидаги
фаолиятлари туфайли дурагай авлодларида янги, ота-она организмларида
кузатилмаган белгилар пайдо бўлади. Бу эса комбинатив ирсий
ўзгарувчанлик доирасини кенгайтиради, эволюция ва селекция жараёнлари
учун қулай шароит туғдиради.
52
Do'stlaringiz bilan baham: |