Махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги


Р  ♀ қилтаноқсиз, қизил  бошоқли, узун бўйли  ♂ қилтаноқли, оқ бошоқли, калта  бўйли  ССDDKK  х



Download 14,86 Mb.
Pdf ko'rish
bet28/302
Sana25.02.2022
Hajmi14,86 Mb.
#301830
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   302
Bog'liq
genetika va selektsiya asoslari

Р 
♀ қилтаноқсиз, қизил 
бошоқли, узун бўйли 
♂ қилтаноқли, оқ бошоқли, калта 
бўйли 
ССDDKK 
х 
ccddkk 

СDK 
cdk 
F
1
 
СcDdKk 
 
қилтаноқсиз, қизил бошоқли, узун бўйли 
Р 
♀ қилтаноқсиз, қизил 
бошоқли, узун бўйли 
♂ қилтаноқсиз, қизил 
бошоқли, узун бўйли 
СcDdKk 
х 
СcDdKk 
Тригетерозиготали F
1
дурагайлари саккиз хил гамета ҳосил қилади, 
гамета ҳосил бўлишининг уч хил ёзилиш йўлини кўрсатиб ўтамиз:
1) СDK 
2) 
СDK 3) 
С 
с 
СDk 
СDk 
СdK 
СdK 




cDK 
Сdk 
Сdk 
cDK 
cDk 
cDk 
cdK 
cdK 

k K 
k K 
k K 

cdk 
cdk 
F
1
организмлар ҳосил қиладиган 8 хил гаметалар ўзаро қўшилиб, F
2
да 64 хил зигота ҳосил қилади. 
F

тридурагайларида генотипик ва фенотипик ажралишнинг 
кўриниши қуйидагича:


31 
Генотипик синфлар 
Фенотипик синфлар 
№ 
Генотип 
Такрор-
ланиш сони 
Фенотипик 
радикал 
Фенотип 
Нисбат
1.
ССDDKK 

С
_
D
_
K
_
қилтаноқсиз, 
қизил бошоқли, 
узун бўйли 
27 
2.
ССDDKk 

3.
ССDdKK 

4.
СcDDKK 

5.
СcDdKK 

6.
СcDDKk 

7.
ССDdKk 

8.
СcDdKk 

9.
ССDDkk 

С
_
D
_
kk 
қилтаноқсиз, 
қизил бошоқли, 
калта бўйли 

10.
ССDdkk 

11.
СcDDkk 

12.
СcDdkk 

13.
ССddKK 

С
_
ddK
_
қилтаноқсиз, оқ 
бошоқли, узун 
бўйли 

14.
ССddKk 

15.
СcddKK 

16.
СcddKk 

17.
ccDDKK 

ccD
_
K
_
қилтаноқли, 
қизил бошоқли, 
узун бўйли 

18.
ccDDKk 

19.
ccDdKK 

20.
ccDdKk 

21.
ССddkk 

С
_
ddkk 
қилтаноқсиз, оқ 
бошоқли, калта 
бўйли 

22.
Сcddkk 

23.
ccDDkk 

ccD
_
kk 
қилтаноқли, 
қизил бошоқли, 
калта бўйли 

24.
ccDdkk 

25.
ccddKK 

ccddK
_
қилтаноқли, оқ 
бошоқли, узун 
бўйли 

26.
ccddKк 

27. 
ccddkk 

ccddkk 
қилтаноқли, оқ 
бошоқли, калта 
бўйли 

Бу мисолда ҳар уччала белги бўйича тўлиқ доминантлик ҳодисаси 
кузатилади. Иккинчи авлодда саккизта фенотипик синфлар кузатилиб, 
уларнинг миқдорий нисбатлари – 27:9:9:9:3:3:3:1 га тенг. Иккинчи авлодда 
27 та генотипик синфлар ҳосил бўлиб, уларнинг миқдорий нисбатлари 
1:2:2:2:4:4:4:8:1:2:2:4:1:2:2:4:1:2:2:4:1:2:1:2:1:2:1 га тенг.


32 
II.6. Мендель қонунларининг цитологик асослари
Менделнинг ирсийланиш қонунлари, ирсий фактор (омил)лар ва 
уларнинг фаолияти ҳақидаги фикрлари ҳамда унинг гаметалар софлиги 
гипотезаси фанда хромосомалар ва уларнинг фаолияти ҳақидаги тушунча 
ҳали тўлиқ шаклланмаган даврда яратилди.
Ҳужайра ҳақидаги биологик фан бўлмиш 
цитология
нинг ютуқлари 
натижасида ҳар қайси организм тури муайян, турғун сондаги 
хромосомалар йиғиндиси (
кариотип
) га эга эканлиги, хромосомалар жуфт 
ҳолатда бўлишлиги аниқланди. Ҳар қайси жуфт хромосомалар 
гомологик 
хромосомалар
, ҳар хил жуфт хромосомаларни бир-бирига нисбатан 
ногомологик (гомологик бўлмаган) хромосомалар 
деб аталадиган 
бўлинди. Ҳужайраларнинг митоз ва мейоз йўли билан бўлиниши, 
гаметалар ва зиготаларнинг ҳосил бўлиши ва бу жараёнларда 
хромосомаларнинг ҳолати кашф этилди. Бу кашфиётлар Мендель 
қонунларининг цитологик асоси бўлиб хизмат қилди.
II.6.1. Мендель I ва II қонунларининг цитологик асослари 
Мендель ҳали ҳужайраларнинг митоз ва мейоз бўлиниши кашф 
қилинмаган даврда дурагайларнинг иккинчи ва кейинги авлодларидаги 
ҳолатини ўзининг юқорида қайд этилган гаметалар софлиги гипотезаси 
билан тўғри тушунтириб берди. Митоз бўлиниш очилгандан сўнг 
Менделнинг гаметалар софлиги гипотезаси илмий жиҳатдан тўғрилиги 
исботланди. Бу қонуният гаметалар софлиги гипотезаси бўйича доминант 
ва рецессив ирсий омиллар (генлар) нинг гаметаларга тарқалиши билан 
мейоз бўлинишда гомологик хромосомаларнинг гаметаларга тарқалиши 
жараёнларида уйғунлик борлигида намоён бўлади. Бу уйғунликни 
қуйидагича изоҳлаш мумкин.
Тана ҳужайраларининг генотипи таркибидаги генлар жуфт-жуфт 
бўлиб, улар 
аллел генлар
дейилади. Аллел генлар гомологик 
хромосомаларнинг бир хил локусларида жойлашган бўлади.
Тана ҳужайраларидаги кариотип таркибига кирувчи хромосомалар 
ҳам жуфт-жуфт бўлиб гомологик хромосомалар деб юритилади. Тана 
ҳужайрасидаги жуфт аллел генлар жинсий ҳужайраларга алоҳида ҳолатда 
ўтади. Тана ҳужайраларидаги жуфт гомологик хромосомалар ҳам мейоз 
бўлиниш натижасида ҳосил бўладиган гаметаларга алоҳида ўтади. Оналик 
ва оталик жинсий ҳужайралари қўшилиб, зигота ҳосил қилинганда, аллел 
генларнинг ва гомологик хромосомаларнинг жуфтлиги тикланади. Бу 
қонуният иловадаги 10-расмда акс эттирилган. Унга эътибор берсангиз 
нўхатнинг қизил гулли генотипи “АА” тарзида, гомологик хромосомалари 
қора рангда кўрсатилган. Оқ гулли нўхатнинг генотипи эса “аа” ҳолатида, 
гомологик хромосомалари эса оқ рангда белгиланган. Ота-она 


33 
гаметаларининг қўшилиши натижасида ҳосил бўлган зиготага, яъни F
1
дурагайига қизил гулли нўхатдан ва оқ гулли нўхатдан биттадан 
хромосома ўтади. Натижада F
1
ўсимликларида битта қора ва битта оқ 
рангли хромосома бўлади. Унинг генотипи эса “Аа” ҳолида бўлади.
Агар F

ўсимликлари ўз-ўзига чатиштирилса, F
2
да хромосомалар 
бўйича ажралиш қуйидагича бўлади: 1/4 қисм ўсимликларда бир жуфтдан 
қора рангли хромосома, 1/4 қисм ўсимликларда бир жуфтдан оқ рангли 
хромосома ва қолган 2/4 қисм ўсимликларда эса биттадан қора рангли ва 
биттадан оқ рангли хромосома бўлади. Ирсий омиллар бўйича, илгари 
айтилганидек F
2
да ажралиш 1 АА: 2Аа:1аа ҳолатида бўлади.
Қайд этилган далилларни Мендель кашф этган I ва II ирсийланиш 
қонунларининг 
цитологик асоси
деб қабул қилиш мумкин. Чунки, бу 
далиллар, генлар хромосомаларда жойлашган, деган фикрни олдинга 
суриш имконини беради.

Download 14,86 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   24   25   26   27   28   29   30   31   ...   302




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish