460
134-расм.
Одам хромосомаларининг генетик харитаси. (Н.П.Бочков, А.Ф.Захаров,
В.И.Ивановлар, 1984 бўйича).
Чапда –р ва q хромосома елкалари ва уларнинг тартиб рақамлари. Ўнгда
халқаро номенклатурага мувофиқ генларнинг белгиланиши. Кўндаланг
бўлак-бўлак қисмлар хромосоманинг табақаланган бўялишидан олинган
натижалар.1-хромосоманинг генлари 17-жадвалда берилган.
463
одамлар даставвал нобуд бўлганлар. Осиёнинг вабо ва чечак касалликлари
тарқалган ҳудудларида I
B
аллелига эга бўлган одамлар нобуд бўлган.
Популяцион метод маълум организм генотипларининг адаптив
(мосланувчанлик) қимматини ҳам аниқлаш имконини беради. Одамнинг
белги ва хусусиятларини улар генининг адаптив қимматига қараб уч
гуруҳга бўлинади:
Генлари адаптив нейтрал бўлган белгилар (кўз ва сочларнинг
ранги, қулоқ супрасининг шакли). Бу гуруҳга кирувчи белгиларнинг
генлари одатдаги табиий полиморфизм тарзида намоён бўлади;
Генлари адаптив қимматга эга бўлган белгилар. Масалан,
негрлар танаси (териси) нинг қора бўлиши, сочларининг жингалаклиги,
лабларининг қалинлиги иссиқ иқлимга мосланиш имкониятини яратади;
Генлари шартли равишда адаптив қимматга эга бўлган
белгилар. Улар жумласига ўроқсимон ҳужайрали анемия қон касаллиги
киради. Бу касалликнинг келиб чиқиши гемоглобин молекуласида пайдо
бўладиган ирсий иллат билан боғлиқ, бунда эритроцитлар кулчасимон
бўлган нормал шаклидан ўроқсимон (ярим ой) шаклига кирадилар ва
натижада қоннинг кислород ташишлик қобилиятини кескин камайтириб
юборади. Ўроқсимон ҳужайрали анемия касаллигининг гени бўйича
рецессив гомозиготали шахслар эрта 2 ёшга етмай нобуд бўладилар.
Табиий танланишнинг бу хилдаги манфий йўналиши таъсирида одамлар
популяцияси доирасида бу летал аллел аллақачон йўқ бўлиши керак эди.
Аммо, ҳақиқатда эса Африканинг 20 фоиз ерли халқлари, АҚШ ва
Бразилия негрларининг 8-9 фоизи, Ҳиндистоннинг айрим қисмлари ва
бошқа давлатлар аҳолисининг 10-15 фоизи бу ген бўйича гетерозигота
ҳисобланадилар.
Юқорида қайд этилган Ер юзасининг ҳудудларида летал
аллелнинг учраш даражасининг бу қадар юқори бўлишлигининг сабаби
А.Аллисон томонидан аниқланди. У ўроқсимон ҳужайрали анемия бўйича
гетерозигота одамлар нормал аллелларга эга бўлган гомозиготаларга
нисбатан безгак касаллигига чидамлилиги анча юқори бўлишлигини
аниқлади. Шундай қилиб, табиий шароитларда безгак касаллиги тарқалган
маҳаллий популяцияларда танлаш гетерозиготаларда гомозигота ҳолатда
зарарли бўлган аллелларни сақлаш томон борганлигини кўрамиз.
Одам популяцияларида, бошқа организмларнинг популяцияларида
бўлгани каби ҳар хил ирсий касалликларнинг ривожланишига олиб
келувчи рецессив аллелларнинг гетерозигота ҳолатда сақланиб йиғила
бориши
Do'stlaringiz bilan baham: