Махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги

109-расм.
Озиқланишнинг ўсиб келаётган ёш 
организмларга таъсири. 
Расмда тасвирланган буқалар икки ёш-
ли, бир зотга кирувчи ҳайвонлар (Нэм-
форд бўйича). Чапда – етарли озиқа 
билан боқилган, ўнгда етарли озиқа 
билан боқилмаган буқалар. 

---

376 
цинга С витамини, бери-бери В
1
витамини, шабкўрлик ва ксерофтальмия 
А, рахит D витамини етишмаслиги орқасида келиб чиқади.
Хонакилаштирилган сут эмизувчилар ва одамда тез-тез такрорланиб 
турувчи фенотипик ўзгаришларга жисмоний оғирлик таъсир кўрсатади. 
Машқ қилиш орқасида мускуллар ҳажми ортади, суяклар янада мустаҳкам 
пишиқ бўлади, ўпканинг ҳажми ортади, қон айланиш кучаяди. Тескари 
ўзгаришлар кам ҳаракатли ҳаёт тарзида, у ёки бу органнинг етарли машқ 
қилмасликлари орқали юзага чиқади. Мўйнали ҳайвонлар паст ҳароратли 
шароитда сақланса, мўйналарининг жунлари қалин ва узун бўлади, иссиқ 
шароитда эса аксинча – сийрак ва калта бўлади. Тоғли шароитда одам 
қонидаги гемоглобиннинг миқдори ва эритроцитлар сони ортади (10-
жадвал) Бу ҳолат ҳайвонларда ўтказилган тажрибаларда ҳам тасдиқланган. 
Юқорида келтирилган мисолларнинг таҳлили ташқи омилларнинг 
таъсирида вужудга келган белгиларнинг ўзгаришлари наслдан – наслга 
берилмаслигини кўрсатади. 
Организмнинг турли белгилари ташқи муҳит омиллари таъсирида 
турли даражадаги ўзгаришларни бошидан кечиради. Уларнинг айримлари 
10-жадвал 
Одамларнинг ҳар хил баландликларда (денгиз сатҳидан м.)
яшаган вақтларида қонда эритроцитлар сонининг ўзгариши 
Жойнинг 
баландлиги 
Эритроцитлар сони 
(1 мм
2
қонда млн.)
Жойнинг 
баландлиги 
Эритроцитлар сони
(1 мм
2
қонда млн.) 
0 
4,25 
3700 
6,8 
1300 
5,2 
4100 
7,5 
2400 
6,0 
4800 
7,8 
3100 
6,6 
5600 
8,3 
эластик ўзгарувчан, бошқаси кам ўзгарувчан, учинчи бирлари эса муҳит 
омилларининг таъсирида жуда кам даражада ўзгаради. Йирик шохли 
қорамолларда соғиб олинадиган сутнинг миқдорини керакли озиқа 
рационини тузиб, парвариш қилиш натижасида ошириш мумкин. Сутнинг 
ёғлилигини ўзгартириш анча қийин. Сутнинг ёғлилик фоизи энг аввало 
қорамол зотига, маълум даражада озиқа рационига боғлиқ бўлади. Энг 
қийин ўзгарадиган белгилар қаторига жун ранги киради. Аммо бу жун 
рангига мутлақ ташқи омиллар таъсир қилмайди дегани эмас. 
Организмларда генлар ва бир бутун ҳолдаги генотип таъсирининг 
намоён бўлиши муҳит шароитига боғлиқ. Ўзгарувчанликнинг бу шакли 
генотипнинг 
ўзгариши 
билан 
боғлиқ 
бўлмаган 
модификацион 
ўзгарувчанлик номи билан юритилади. Модификацион ўзгарувчанликнинг 
чегараси ҳар хил белгилар учун турли хил шароитларнинг таъсирида ҳар 
хил бўлиши мумкинлигини юқорида кўриб ўтилган мисоллар тасдиқлайди. 
Белгининг модификацион ўзгарувчанлигининг чегараси унинг