Махсус таълим вазирлиги мирзо улуғбек номидаги

ДНК нинг сегрегацияси. Сегрегация
деб ДНК нинг репликацияси 
оқибатида синтезланиб кўпайган янги ДНК молекулаларининг янги ҳосил 
бўлаётган ҳужайраларга хромосома таркибида тақсимланиб ўтказилиш 
жараёнига айтилади.
 
Прокариот организмларда ДНК молекуласи эркин ҳолатда бўлгани 
учун сегрегация жараёни оддий ҳолатда кечади. Уларда ДНК 
молекуласининг репликацияси натижасида ҳосил бўлиб кўпайган янги 
ДНК молекулалари янги ҳосил бўлаётган ҳужайраларга оқсилларсиз – 
«яланғоч» ҳолатда тақсимланиб ўтказилади. 

---

301 
Эукариот организмларда эса сегрегация жараёни мураккаб ҳолатда 
намоён бўлади. Уларда ДНК репликацияси натижасида ҳосил бўлган янги 
ДНК молекулалари келгуси ҳужайра авлодларига янги ҳосил бўлган 
хромосомалар таркибида тақсимланиб ўтказилади. Шунинг учун биз ушбу 
жараённинг эукариотларда қандай кечиши ҳақида маълумот беришдан 
олдин улардаги хромосомаларнинг кимёвий таркиби ва молекуляр 
структураси ва функцияси ҳақида тушунча берамиз. Хромосомалар 
организмлар ва уларнинг барча ҳужайралари ҳаётини таъмин этувчи 
қуйидаги функцияларни бажаради. 1) Ўзида генетик ахборот кодланган 
ДНК молекуласини жойлаштириш ва сақлаш функцияси; 2) Бошланғич 
ҳужайрада репликация оқибатида синтезланган янги ДНК молекулаларини 
келгуси авлод ҳужайраларга тенг миқдорда тақсимлаб ўтказиш яъни 
сегрегация функцияси; 3) Янги авлод ҳужайраларига ўтказилган генетик 
ахборотнинг реализациясини (ДНК репликацияси, иРНК транскрипцияси) 
таъмин этиш функцияси. 
Хромосомаларнинг молекуляр структураси унинг қайд этилган 
функцияларини бажаришга мослашган ҳолатда бўлади. Ҳужайраларнинг 
бўлиниб кўпайиб фаолият кўрсатиш (ҳужайра цикли) даврида иккита 
кетма-кет алмашиб турувчи структуравий – функционал босқич мавжуд: 1) 
сегрегацияга тайёргарлик ва уни амалга ошириш, ДНК ларни сақлаш ва 
янги ҳужайраларга ўтказиш яъни транспорт вазифасини бажариш босқичи. 
Бу босқич ҳужайра циклининг бўлиниб кўпайиш даврига тўғри келади; 2) 
хромосомалар ва уларнинг таркибидаги ДНК молекуласининг функционал 
актив ҳолатда бўлиш босқичи. Ушбу босқич ҳужайра циклининг интерфаза 
даврига тўғри келади.