236
пуштсизлиги хусусияти ўзгармай сақланиб қолинди. Бу далиллар эркаклик
пуштсизлиги хусусиятининг пайдо бўлиши ва ирсийланишини таъмин
этувчи омил цитоплазмада жойлашганлигини исбот этади. Шунинг учун
бу белги оналик организмлари томонидан ирсийланади ва цитоплазматик
эркаклик пуштсиз (ЦЭП) лигининг пайдо бўлиши ва ирсийланишини
таъмин этади. Оталик чангининг
пуштсизлигини таъмин этувчи
цитоплазма омили (плазмогени) ни Cyt
S
(стерил – пуштсиз цитоплазма)
символи билан, оталик чанги нормал бўлган ўсимлик цитоплазмасини эса
Cyt
N
(нормал цитоплазма) символи билан белгиланади. Cyt
S
–S ва Cyt
N
– N
омилларини оталик чангининг нормал ёки пуштсиз бўлишини белгиловчи
плазмогенлар деб юритиш ҳам мумкин. Лекин шуни алоҳида таъкидлаш
керакки маккажўхорида ЦЭП лигининг ирсийланишини таъмин этувчи
плазмоген ҳали шу вақтгача цитоплазмадан ажратиб олиб унинг моддий
асоси мукаммал тадқиқ этилмаган.
Шунинг учун ЦЭП нинг
цитоплазмадаги омилини пластида ва митохондриялардаги каби плазмоген
деб эмас, балки Cyt–S - Cyt–N омилларига эга цитоплазма деб ёки бироз
қисқартириб CytS ёки CytN цитоплазмаси деб юритилади. Бу омил
цитоплазманинг ўзида жойлашган ва у ҳам ДНК молекуласининг бир
кўриниши бўлса керак.
Шундай қилиб, қайд этилган мулоҳазаларни эътиборга олиб
маккажўхорида ЦЭП лигининг белгиланиши ва ирсийланишини
белгиловчи омил CytS цитоплазмада
жойлашган ва она организм
цитоплазмаси орқали келгуси авлодларга берилади. Лекин CytS омилининг
фаолияти хромосомада жойлашган Rf – rf генининг рецессив гомозиготали
(rfrf ) ҳолатдаги таъсири натижасидагина намоён бўлиши мумкин. Агар
ўсимлик генотипида бу хромосома гени доминант гомозигота (RfRf) ёки
гетерозигота (Rfrf) ҳолатларда бўлсалар, улар цитоплазмасида ЦЭП омили
CytS борлигига қарамай ўсимликлар CytSRfRf ва CytSRfrf генотипга эга
бўлсалар ҳам уларда ЦЭП фенотипик намоён бўлмайди. Улар пуштли
ҳолича қолиб нормал оталик жинсий ҳужайраларини ҳосил қилади.
Шундай қилиб, хромосома генининг Rf аллели оталик чангининг
пуштлилигини тикловчи генетик омилдир. Шуни эътиборга олган ҳолда
маккажўхорида биз фикр юритаётган белги генлари бўйича қуйидаги
генотип ва фенотипларга эга бўлишларига қараб қуйидаги икки гуруҳга
бўлиш мумкин:
1. CytNrfrf, CytNRfRf, CytNRfrf, CytSRfRf, CytSRfrf генотипларига
эга бўлган ўсимликларнинг ҳаммаси нормал оталик чангини ҳосил
қиладилар.
2. Фақат бир хил генотип (CytSrfrf) га эга бўлган маккажўхори
ўсимликларидагина пуштсиз (ЦЭП) зигота ҳосил қилиш
учун бутунлай
яроқсиз оталик жинсий ҳужайралар етилади.
Шуни алоҳида таъкидлаш керакки бу белги бўйича ажратиб олинган
иккита линиянинг ♀ Cyt
S
rfrf х ♂ Cyt
N
rfrf комбинациясида қанчалик кўп
марта чатиштирмайлик уларда олинган авлодлар доимо цитоплазматик
237
эркаклик пуштсизлигича яъни ЦЭП ҳолатлигича қолади. Маккажўхори
линияларини фақат ♀ Cyt
S
rfrf х ♂ Cyt
S
RfRf ҳамда ♀ Cyt
S
rfrf х ♂
Cyt
N
RfRf комбинацияларида чатиштириш натижасида олинган
F
1
дурагайларидаги ўсимликлардагина уларнинг генотипида Cyt
S
омили
бўлишига қарамай нормал тузилиш ва фаолиятга эга бўлган оталик жинсий
ҳужайралари ҳосил бўла беради. Шуни яна бир марта таъкидлаш зарурки
Rf
гени Cyt
S
цитоплазманинг структурасини ва хоссасини ўзгартириб
юбормайди, балки унинг фаолиятини тўхтатибгина қўяди.
Шундай килиб, маккажўхори линияларида цитоплазматик эркаклик
пуштсизлигини тадқиқ қилиш организмлардаги ядро ва цитоплазма
омиллари орасидаги муносабатни самарали генетик таҳлил қилиш
имкониятини яратади.
Do'stlaringiz bilan baham: