Махсус таълим вазирлиги гулистон давлат университети

Адабиётлар:

1. 
   Ўзбекистон тарихи.- Т.: Университет, 1997.
   
2. 
   Каримов Ш, Шамсуддинов Р. Ватан тарихи.- Т.: 1997.
   
3. 
   Аҳмедов Б. Тарихдан сабоқлар.-Т.: Ўқитувчи, 1994.
   

ЎРТА ОСИЁ ХОНЛИКЛАРИНИНГ ТАРИХИЙ АТАМАЛАРИ

(ХIХ-ХХ АСР БОШЛАРИ).

Режа:

1. 
   Ўрта Осиё хонликларининг геосиёсий ўрни.
   
2. 
   Хонликларнинг маъмурий тизимдаги мансаблари.
   
3. 
   Ҳарбий ва диний мавзудаги тарихий атамалар.
   
4. 
   Солиқ ва мажбуриятларни ифодаловчи тарихий атамалар.
   

Аввало Ўрта Осиё хонликларининг геосиёсий ўрнига тўхталиб ўтсак. Бухоро амирлиги ўзбек хонликлари орасида ўзининг ҳудудий ўрни, аҳолиси ва табиий ресурслари жиҳатидан муҳим мавқега эга эди.

ХIХ асрга келиб Бухоро амирлигининг ҳудуди қарийиб 200 минг кв.км.ни ташкил этди. Унинг чегаралари жанубда Амударёнинг сўл қирғоғидан бошланиб, Сирдарёгача чўзилиб қозоқ жузлари билан чегарадош эди. Амирлик шарқда Помир тоғларидан ғарбда Хива хонлиги чегараларигача бўлган ҳудудни эгалларди. Бухоро ва Самарқанд каби йирик шаҳарлар жойлашган Зарафшон водийси амирликнинг марказий қисми ҳисобланарди. Қашқадарё ва Сурхондарё воҳалари, ҳозирги Тожикистон ҳудудидаги Вахш, Кофирниҳон, Панж дарёлари водийсида жойлашган шаҳар ва қишлоқлар, шунингдек, Туркманистон ҳудудига кирган Мурғоб дарёси воҳаларидаги ерлар ҳам Бухоро амирлигига қарар эди.
Хива хонлиги жанубда Эрон, шарқда Бухоро амирлиги, ғарбда Каспий денгизи, шимолда қозоқ жузлари билан чегарадош бўлган. Сувсиз ва поёнсиз Қорақум, Қизилқум саҳролари Хива хонлигини географик жиҳатдан бошқа мамлакатлардан ажратиб қўйган эди. Амударё соҳилларида жойлашган Хива, Урганч, Кат, Кўҳна Урганч, Хазорасп, Қўнғирот, Хўжайли, Курдар (ҳозирги Чимбой) шаҳарлари хонликнинг йирик шаҳарлари ҳисобланар эди. Хива шаҳри Ўрта Осиёнинг энг бой савдо марказларидан бири бўлиб, 1598 йилдан бошлаб хонликнинг пойтахти бўлган.
Қорақалпоқлар яшайдиган Амударёнинг қуйи ҳавзаси ва Орол денгизининг жанубий қирғоқлари ҳам Хива хонлиги тасарруфида эди.
ХIХ асрнинг биринчи ярмида Қўқон хонлиги ҳудудий жиҳатдан Ўрта Осиёдаги йирик давлат эди. Хонлик шарқда Шарқий Туркистон, ғарбда Бухоро амирлиги ва Хива хонлиги билан чегарадош бўлган. Қўқон хонлиги билан Россия ўртасида Мирзачўл ва Муюнқул чўллари ястаниб ётган.
Хонликнинг жанубий чегаралари Қоратегин, Кўлоб, Дарвоз, Шўғнон сингари тоғли ўлкаларни ўз ичига олиб, бу ҳудудлар учун Бухоро амирлиги билан тез-тез тўқнашувлар бўлиб турган.
Қўқон хонлигининг ҳудуди Бухоро амирлиги ва Хива хонлигидан фарқли ўлароқ, серсув дарёлар, сўлим водийлар, серҳосил ерларга бой эди. Хонликнинг маркази Қўқон, Марғилон, Ўзган, Андижон, Наманган каби йирик шаҳарлар жойлашган Фарғона водийси эди. Тошкент, Туркистон, Чимкент, Авлиёота, Пишпак, Сузак, Оқмачит каби йирик шаҳарлар ҳам Қўқон хонлиги тасарруфида эди.
Хонликларда маъмурий бошқарув тизими билан боғлиқ тарихий атамалар бир-биридан фарқ қилади.