|
2.5. Mahsuldor qatlamlarga beriladigan repressiya va depressiya
kattaliklarini rostlash (boshqarish) usullari
Diferensial bosimni (depressiya-muvozanat-repressiya) kattaligini boshqarishni
asosiy usuli ―quduq-qatlam‖ tizimida – yuvuvchi suyuqlik zichligini kattaligi
hisoblanadi. Gidrodinamik bosimni yo‗qotilish kattaligiga yuvuvchi suyuqlikning
reologik parametrlari va yuvish rejimi ta‘sir qiladi.
Ko‗pgina sharoitida gazneftsuv paydo bo‗lganda quduqqa qatlam flyuidlari
kirib kelganda boshqarib bo‗lmaydigan burg‗ilash eritmalarining otilmasini va ochiq
favvoralarning paydo bo‗lish xavfini tug‗diradi.
GNSPB bo‗lishini bartaraf qilish uchun quduq tubidagi bosimni o‗zgartirish
yoki uni ushlab turishni ta‘minlashda har xil usullar qo‗llaniladi. Birinchi bosqichda
quduqqa kirib kelgan flyuidlar o‗zgarmas bosim sharoitida yuvuvchi suyuqlikning
boshlang‗ich zichligida butun sikl davomida yuviladi. Quvurning orqasida bosim esa
drosellash yo‗li bilan rostlanadi.
Ikkinchi bosqichda quvurning orqa fazosidan doimiy bosimda quduqqa
og‗irlashtirilgan yuvuvchi suyuqlik haydaladi. Burg‗ilashni davom ettirish
83
ko‗chaytirilgan zichlikdagi yuvuvchi suyuqlik bilan va quduq ustida atmosfera
bosimida olib boriladi.
Birinchi marta K.M.Tagirov tomonidan ―quduq-qatlam‖ tizimida burg‗ilash
jarayonida AYuqB sharoitida mahsuldor qatlamni ochishda defferensiya bosimni
boshqarish orqali (GST) germetikli sirkulyasiya tizimida burg‗ilash qo‗llash usuli
ishlab chiqilgan.
GST ning ajralib turadigan xususiyati shundaki, quduqdan oqib chiqqan
yuvuvchi suyuqlik ochiq tarnov tizimidan oqmasdan, yuvuvchi suyuqlikni tozalashni
germetikli bloki orqali yo‗naltiriladi. Undan keyin esa tozalangan yuvuvchi suyuqlik
avtomatik boshqariladigan sig‗imga to‗planadi, u yerda gazsizlantiriladi va undan
keyin esa ortiqcha bosim ostida sig‗im idishdan burg‗ilash nasoslarini so‗ruvchi
kollektorlarga yo‗naltiriladi.
Shunday qilib, burg‗ilash nasoslari quduq-qatlam yer usti sirkulyasiya tizimi-
burg‗ilash nasoslarining yagona gidrodinamik tizimi yaratiladi.
Sirkulyasiya tizimining germetikligini to‗liqligi uni yuqori sezgirli nazorat-
o‗lchov uskunalari bilan ta‘minlashni imkoniyatini beradi. Yer usti sirkulyasiya
tizimida bosimni o‗sishida ertachi bosqichda burg‗i bilan AYuqB zonasi ochish va
yetarli darajada qatlam bosimini aniqlash mumkin.
GST ning asosiy yutuqlaridan biri AYuqB zonani ochishda kutilmaganda gaz
paydo bo‗lishdan qo‗rqmasdan yuvuvchi suyuqliklardan foydalanish mumkin. Bunda
yuvuvchi suyuqlikning zichligi ochiladigan qatlamga qarshi bosimni ta‘minlamasligi
ham mumkin.
―Quduq-qatlam‖ tizimida belgilangan defferensial bosim bilan mahsuldor
qatlamni ochiq usulida quduqning tubidan nazorat qilinadigan qatlam flyuidi oqimini
chaqirishni, flyuid oqimining (suv, neft, gaz) xossasini o‘rganish va qatlam bosimini
kattaligini aniqlash uchun quduqning ustiga yuvib chiqarish imkoniyatini beradi
.
Buning uchun qatlam bilan tutashuv signal, o‗rnatilgandan keyin yuvuvchi suyuqlikni
tozalash blokidagi tashlanma chiziq ochiladi va qatlam tubiga eski berilgan hajmdagi
flyuidlari oqimini kirib kelishiga ruxsat beriladi.
Ishlangan usulda yuvuvchi suyuqlikni gaz bog‗lami bilan birgalikda
sirkulyasiya jarayonida quduq tubida GSTdan foydalanilganda quduqda quyidagi
holatlar paydo bo‗lishi mumkin:
1)
gaz bog‗lami halqa fazosi orqali quduqdan yuqoriga ko‗tarilganda
sirkulyasiya tizimida erkin hajm bo‗lmaganligi uchun kengaya olmaydi;
2)
gaz bog‗lami quduqning ustiga ko‗tarilishda (quduq-qatlam tizimida
muvozanatni buzmasdan) GSTda bufer gazning hisobiy hajmini mavjudligi
tufayli kengayadi.
Birinchi holatda gaz bog‗lami quduq ustigacha kengayamasdan oshib boradi,
hajm va bosim amalda o‗zgarmaydi. Bunday holatda GSTning yer usti qismidagi
bosim
P
qat
qatlam bosimi qiymatigacha ko‗tariladi, quduq tubidagi bosim esa
P
qud.t
ikki martaga
P
qud.t
≈2P
qat
oshadi.
Shuning uchun GSTda ma‘lum bir qismdagi hajm bufer gazi bilan to‗lgan
bo‗ladi. Bunday holatda gaz bog‗lami quduqning halqa oralig‗i orqali ko‗tarilishi
davomida kengayishi va katta hajmdagi yuvuvchi suyuqliklarni siqish imkoniyatiga
ega bo‗ladi, quduqqa nasos orqali haydaladigan yuvuvchi suyuqliklarga nisbatan.
Gaz bilan siqilgan yuvuvchi suyuqlik avtoboshqaruv sig‗imida to‗planadi va u bilan
bufer gazni hajmini ham qabul qiladi. Bunda avtoboshqaruv sig‗imidagi gazning
bosimini o‗zgarishi PVT gaz bog‗lami shartidan kelib chiqib aniqlanadi.
Quduqning stvoli bo‗ylab harakatlanayotgan bufer gazini avtoboshqaruv
sig‗imidagi hajmi quyidagi formula yordamida oaniqlanadi:
i
i
i
g
t
qud
i
t
qud
t
qud
g
t
qud
t
qud
z
T
V
V
Р
z
Т
V
Р
.
.
.
.
.
(2.3)
Bu yerda:
t
qud
Р
.
,
g
t
qud
V
.
,
t
qud
T
.
,
t
qud
z
.
- quduq tubi sharoitidagi bosim, hajmi,
harorat va gazning siqiluvchanlik koeffitsenti;
i
Р
,
i
T
,
i
z
- quduqning joriy
chuqurlikdagi bosim, harorat va gazning siqiluvchanlik koeffitsenti.
85
Do'stlaringiz bilan baham: |
